Файруза Муслимова - Башка кеше

– Иртүк торып, кояш чыгышын караганың бармы синең? Юкмыни? Ә син беләсеңме соң, бөтен дөньяга нур сибүче кояш безнең авылдан чыга. Менә җәй үтеп бара. Тагын Казаныңа китәрсең. Кояш чыгышын күрми китә күрмә. Әбекәеңә әйт: иртәгә иртүк уятсын үзеңне.

Түр бүлмәдә оныгының кызын тирбәтеп утырган Хәбирәттәйнең колагын иркәләп, улы Салихның көйле тавышы агыла. Күрше Нәҗибәнең оныгы Ләйлә кергәндер, күрәсең. Ел саен җәй буена авылга кайта ул. Су коенып, яланда уйнап, бәбкә саклап йөри-йөри, шәһәренә китәр вакыт җиткәнне сизми дә кала. Кунак кызы Хәбирәттәйләрне дә үз итә. Җае чыккан саен сугылып чыга шунда. Әнә бит Салих абыйсын ихлас күңелдән тыңлап, сүзләре белән ризалашып утыра:

– Ярар, әйтермен. Сәгать ничәләрдә чыга соң ул кояш?

Хәбирәттәй калганын ишетмәде. Әллә кинәт кенә йокымсырап китте, әллә Ләйлә чыгып югалды, белмәссең. Ә шулай да Салих улының сүзләре дөрес иде бугай. Кояш, чыннан да, алар авылыннан дөньяга күтәрелә. Озын-озак гомер юлы кичеп, Хәбирәттәйнең анык кына шундый фикергә килгәне юк иде әле. Бөтен гомере шушы авылда үтте аның. Сирәк-мирәк туган-тумачаларына, кода-кодагыйларына кунакка барса гына инде. Шушы авылда туып үсте, кияүгә чыкты. Ире Кадергалине сугышка озатты. Аннары, сыңар канаты белән җылытып, улы белән кызын үстерде. Менә хәзер улы һәм оныгының гаиләләре белән бергә гомер итә. Әйе, аның бүтән җирдә кояш чыкканын күргәне юк лабаса!

– Әнкәй! Әнкәй, дим. Әйдә, көтү кайтканчы, чәй эчеп алабыз. Бала йоклый, ахрысы. – Монысы килене Камәрия эндәшә. Аллага шөкер, утыз ел бергә гомер итеп сүзгә килешкәннәре юк. Әнә бит әнкәй дип кенә тора. Күршеләре ышанмыйлар кайчагында. Камәриянең ачуын китерсәңме – бер сүз белән авызыңны яба ул, диләр. Булыр да инде. Кирәк чагында үз-үзеңне яклый белү дә – зур осталык. Андый осталык Хәбирәдә булмады инде, бигайбә. Кеше белән әрләшмәде, кешене рәнҗетүдән, гөнаһ җыюдан курыкты.

– Рәхмәт, килен. Әле авызларым кибеп торадырые. Йокымсырап та киткәнмен бугай. Бая Салихның Ләйлә белән сөйләшүенә изрәгәнмен, ахры.

– Шулайдыр. Чыгып китте инде Ләйләсе. Әнә Зәлифә килен дә кайта. Артыннан кумыйлардыр бит, ул кадәр йөгермәсә?

Камәрия шулай сөйләнә-сөйләнә чәй ясаганда, Зәлифә җилдәй атылып килеп тә керде:

– Булды, җитте! Бу өйдә бүтәнчә яшәрлегем калмады. Гаепләмәгез, әнкәй, әбекәй, мин әниләргә кайтып китәм!

Ике каенана шаккатып, ни әйтергә белми торган арада, килен бишек янына атылды. Йоклаган баланы елата-елата күтәреп алып төрә дә башлады. Беренче булып Камәрия аңына килде:

– Тукта, балам, чү. Ни булганын аңлат башта. Баксаң-күрсәң, тузынырлык сәбәбе дә юктыр әле.

– Бар шул, әнкәй, бар. Ышанмасаң, Мирфаязның үзеннән сора әнә. Бөтен авыл күз алдында Илсөяне матайга утыртып, каядыр китеп барды бит! Күпме әйттеләр миңа, күпме әйттеләр… Көлеп кенә уздырган булдым. Ышанмадым. Инде үзем күргәч… – Зәлифә, күз яшьләренә буыла-буыла, баланың әйберләрен җыярга кереште.

Моңа кадәр сүзсез торган Хәбирәттәй дә, ниһаять, телен әйләндерерлек көч тапты:

– Ашыкмале, кызым, кая барасың? Кояш безнең авылдан чыга бит. Ничек яшәрсең таң кояшыннан башка?

Зәлифә Хәбирәттәйдән мондый сүзләрне көтмәгән иде. Нинди сүзләр соң бу, кайсы җырдан? Баласын күкрәгенә кыскан килеш, күзләрен тутырып, әбинең җыерчыклы йөзенә, ак яулык читеннән берничә бөртеге генә күренеп торган чал чәчләренә, ябык гәүдәсенә карады. Ул аңа тагын да бөрешеп, кечерәеп калган кебек тоелды. Иреннәрен чак-чак кыймылдатып:

– Нәрсә сүлисең? – дип кенә эндәшә алды.

– Кызым, соңыннан, – диде әби. – Әнә көтү дә кайта, куеп тор әле баланы.

…Мирфаяз өйгә соң гына, караңгы төшеп, йолдызлар калыккач кына кайтты.

– Комбайнның бер часте ватылды, шуны эзләп, күрше колхозга барырга туры килде әле, – дип сөйләнгән булды үзе.

Хәбирәттәй кисәтеп куйганга күрә, Зәлифә килен иреннәрен тешләп түзде, бернәрсә эндәшмәде. Салих белән Камәрия түр бүлмәдә, бик бирелеп, телевизор карарга утырдылар.

Зәлифә, кыштыр-кыштыр гына йөреп, чәй әзерләде. Мирфаяз да, Хәбирәттәй дә әкрен генә өстәл янына килеп кунакладылар.

– Карале, улым Мирфаяз, – дип сүз башлады әби. – Армиягә киткән чакларыңны онытмадыңмы әле?

– Юк, нигә сорыйсың, әбекәй? – диде Мирфаяз, гаҗәпләнеп.