Файруза Муслимова - Башка кеше

– Син кайтканчы үләрмен инде, улым, дип калганием, исеңдәме? Юк, исән-сау тор, дип киткәниең. Әле дә яшим, гомерем бетмәгәч. Менә синең балаңны багу да насыйп булган бит әле.

– И-и әбекәй, хәзер бигрәк тә яшәргә кирәк инде.

– Аерылулар бик ачы, һәрбер аерылудан соң очрашулар гына насыйп түгел шул.

– Ни сөйлисең син, әбекәй?

– Бабаңны сугышка озатуым исемә төште әле. Авылдан китүчеләр атларга төялеп, түбән оч юлыннан чыгып киткәннәр ие. Ә мин бабаңны югары оч юлыннан Ишәлтауга кадәр озата бардым. Түбән оч юлы, су буеннан килеп, Ишәлтау юлына тоташа бит. Бабаң минем белән хушлашты да атларга каршы таудан йөгереп төшеп китте. Борылып карамады. Тау башында берүзем басып калдым. «Кадерга-ли-и», – дип кычкырасы ие шунда. Борылып карарие. Борылып караган булса, сугыштан да әйләнеп кайтыр ие. Күңелгә шулай тоела. Кычкырырга оялдым шул. Гомерлек үкенеч булып калды…

Хәбирәттәй яулык почмагы белән күзләрен сөртте. Мирфаяз да, Зәлифә дә тамак төбенә бөялгән төерләрен йотып җибәрә алмыйча, дәшми-тынмый утыралар иде.

– Әтиеңне армиягә озаттым. Абыеңны. Сине. Аллага шөкер, исән-сау әйләнеп кайттыгыз. Сезне озатканда да, артыгыздан исемегез белән кычкырып кала алмадым. Уңайсыз бит. Акылдан язган икән бу, диярләр. Шулай да, һәр балам олы юлга чыккан саен, күңелем белән артларыннан дәшәм. «Ка-а-айт, кире ка-а-айт!» – димен. Гаепләмәгез, балалар. Аерылмаган кеше бергә булуның кадерен белми дип әйтимме соң? Ярар, калганын үзегез дә аңларсыз. Йоклыйк, булмаса. Ә, Зәлифә, оныта язганмын. Кояш безнең авылдан чыга, дип әйткән идем бит. Үз бәхетеңне тапкан, балаларыңны баккан җирдә кояш та яктырак, җылырак була. Әле көндез шул сүзне атагыз Салих авызыннан ишеттем дә сөенеп куйдым. Балаларым әтисез үсте, бик кыен чаклары булгандыр. Алай да ил белән ие бит, нишләтәсең. Бүгенге көндә ирекле баштан үзебезне дә, балаларны да безнең авылда гына чыга торган кояштан мәхрүм итә күрмик, дим.

Хәбирәттәй кинәт тынып калды. Гомер буе әйтә алмаганын бүген генә әйтә алды түгелме соң? Ул, кинәт хәлсезләнеп, күзләрен йомды. Бүген, күңелендәген оныкларына бушаткач, дөньяга, һичшиксез, ниндидер могҗиза туарга, дөнья бары тик яхшыга таба гына үзгәрергә тиеш иде.

…Хәбирәттәй, бөтен картлык тузаннарын берьюлы кагып төшергәндәй, рәхәт, тыныч, талгын йокыга талды. Төшенә ямь-яшел чирәмле биек Ишәлтау, тауга каршы ашыгып күтәрелүче япь-яшь Кадергали керде. Хәбирә сабыр гына көтә, каршысына йөгерергә, эндәшергә кыймый. Кадергали аңа таба кулларын сузып йөгерә, ә үзе:

– Хәбирә-ә-әү! – дип дәшә, имеш.

Юк, туктале, бу аның Кадергалиеме, әллә алар авылының кояшымы? Һәр көн саен кояш булып аның Кадергалие күтәрелеп килә икән бит… Шуңа күрә дә үз авылында гына кояшлы икән бит…

Әнә кояш аның каршысына тәгәри:

– Хәбирә-ә-әү! – дип аваз бирә, имеш.

Вәсил бүген дә иртә таңнан, әнисе урыныннан кузгалып кыштыр-мыштыр йөри башлауга ук, йокысыннан торып утырды. Әнә ул инде кичтән үк әзерләп куелган утыннарны мичкә тутырып, ут үрләтеп җибәргән, сыерны савып кереп, сөтен дә сөзеп куйган. Менә хәзер самавырга чиләктән су салыр, торбасына яңа өлгергән кузлы күмерләрне өстәп җибәрер. Мичтә дөрләгән ялкынга, самавыр торбасы «тәрәзәчек»ләреннән күз кыскан кузларга карап утырырга ярата ул. Улының иртәләрен әнә шулай онытылып, утларны күзәтеп утыруын әнисе сизми диярлек. Сизеп тә игътибар итмиме? Комачауламагач, ярый, утырсын инде, ихтыяры, дияме? Хәер, ни дә булса әйтә калса, Вәсил аны барыбер ишетмәс иде. Ишетми ул. Ишетмәгәч, сөйләшә дә белми. Ишетмәүнең, сөйләшмәүнең табигый кимчелек, үзен башкалардан аерып торган зур бәхетсезлек икәнен дә аңламый. Шуңа күрә Вәсил бу мизгелләрдә бик бәхетле, өйдә эш белән ыгы-зыгы килеп йөргән әнисен күрүе, мич ялкынында битләрен алландырып, җылынып-изрәп утыруы белән бәхетле.

Вәсилнең беркая да ашыгасы юк. Апасы Вәсилә әнә, мәктәпкә барасы булгангамы, йокы рәхәтен озаккарак сузарга тырыша. Әнисенең иртәнге эшләр белән булышуы да, бераз гына калышыбрак урыныннан кузгалган әтисенең шул ыгы-зыгыга кушылып китүе дә әллә бар аңа, әллә юк. Йоклавы йоклау.

– Тор, кызым, күрше Рәзинә мәктәпкә дә китте инде, – дип, әнисе килеп уяткач та, бераз киерелгәләп, урынында иркәләнеп ята.

Хәер, Вәсил әнисенең сүзләрен ишетми, хәрәкәтләр аша гына барысын аңлап, тоеп тора. Ишетә-сөйләшә белсә, ул да мәктәпкә йөрер иде, быел өченче класста укыр иде инде ул! Аны бөтенесе юләр дип уйлый. Башкаларга охшамаган кеше юләр була микәнни? Вәсилгә барыбер түгелме? Кыш көне ул урамга бөтенләй диярлек чыкмый. Юньле кием-салымы да юк. Аның каравы – җәй көне! Яңа чирәм белән бергә кояш нурларына үрелеп сөенгән малайны беркем тезгенләп, бәйләп куя алмый. Күлмәгем юка, ыштаным төпсез, дип тә хафаланмый Вәсил, язгы гөрләвекләр белән үк яланаяклап кына урамга чыга да йөгерә. Куанычын белдереп, очраган бер кешегә: