Автор неизвестен - «Неверагодны 2020-ы» Вялікія падзеі беларускай гісторыі

Па-другое, адсутнасьць гатовасьці да пошукаў кампрамісу зь іншымі палітычнымі сіламі ў краіне, калі абвастраецца сытуацыя вакол яе. Часу на тое ставала, бо карані цяперашняга крызісу былі заўважаныя цяперашнім кіраўніцтвам Беларусі яшчэ пару гадоў таму. Але не, калі засьмярдзела смаленым — запрасілі расейскія войскі. Такі падыход ператварае краіну з супольнага дому ў прахадны двор. А што з другога боку, як там адказвалі, напрыклад, на навіны пра рух расейскіх войскаў на мяжы, ці на прыезд вялізнай дэлегацыі расейскага ўраду, каб выбіць зь дзейнага беларускага ўраду рэшткі незалежнасьці, ці на падпісаньне беспрэцэдэнтнай угоды, якая стварыла ўмовы для ўводу расейскіх унутраных войскаў? А ніяк, супакойваньнем прыхільнікаў, што нічога там страшнага, ну і новымі пратэстамі супраць дзейнага ўраду.

Пра гэтыя праблемы — бязладнасьці і безадказнасьці — не гаворыцца, гаворыцца пра Лукашэнку. Бясспрэчная пэрсаналізацыя рэжыму сапраўды спрыяе простаму і хібнаму тлумачэньню ўсіх праблемаў. Лукашэнка нясе адказнасьць за сытуацыю ў цэлым, але як наконт канкрэтных нягодніцтваў? Супярэчлівыя пачуцьці ўзьнікаюць, як бачыш цяперашняе апазыцыянэрства «былых»: дырэктараў ПВТ і амбасадараў, шматгадовых журналістаў прэзыдэнцкага пулу, шматгадовых аўтараў таго, што лічылася дзяржаўнай ідэалёгіяй, або спартовых знакамітасьцяў, выгадаваных уладай.

Карціць спытаць: а хто цябе, паночку, прымушаў пісаць, скакаць і ўхваляць тое, што, як ты кажаш, было табе не даспадобы? Гэта ж вы і стваралі таго «калектыўнага Лукашэнку», а з вамі разам — процьма людзей на менш публічных пасадах — часам дзесяцігодзьдзямі. Але ніхто і не зьбіраецца заклікаць іх да адказу (гаворка не пра люстрацыі, а менавіта пра адказнасьць!).

Апатэозам у гэтым сэнсе для мяне быў пазытыўны расказ шанаванага мной беларускага інтэлігента пра тое, як ён пабачыў сярод пратэстоўцаў сына нядаўна асуджанага за хабарніцтва службоўца з найбліжэйшага прэзыдэнцкага атачэньня. Цымус быў у тым, што той хабарнік, рэкрутаваны некалі ў беларускія сілавыя структуры з-за ўсходняе мяжы, пасьля першае Плошчы прыходзіў у камэру да гэтага калегі, падзівіцца — за кампанію зь яшчэ нейкімі расейскімі калегамі — на «здабычу» — у тым ліку на калегу, злоўленага за дастаўку ежы пратэстоўцам.

Праблема адсутнасьці пачуцьця адказнасьці за ўчыненае яскрава бачная па такім адметным зьявішчы, як адсутнасьць у нашай краіне мэмуараў як такога сабе аргумэнтаванага тлумачэньня — нармальнай практыкі ў самых розных краінах. Іранскі шах, паміраючы ў выгнаньні, сьпяшаўся дапісаць свае мэмуары «Адказ гісторыі» (і тлумачэньне суайчыньнікам) пра тое, што ж ён рабіў, можа, ня так, калі ўрэшце ў краіне перамаглі ісламісты.

А як там у нас з адказам гісторыі і суайчыньнікам? У лепшым выпадку пару слоў скажуць — маўляў, заўсёды ведалі пра «крывавы рэжым», ну і пасьля шматгадовай службы вырашылі зь яго сысьці. Лічаныя беларускія службоўцы нават на вышэйшым узроўні (прыкладам, Пятро Краўчанка і Мечыслаў Грыб) паспрабавалі разгорнута патлумачыцца за сваю дзейнасьць на дзяржслужбе ці ў палітыцы.

Журботна выглядае справа і з крытычнай журналістыкай, якая магла б уздымаць гэтыя тэмы. Мне згадваецца, як колькі гадоў таму ў адным беларускім ангельскамоўным СМІ мы распачалі сэрыю палітычных партрэтаў. Расьпісаўшы розных калярэжымных асобаў, задумаліся над разборам апазыцыйных дзеячоў. І спыніліся. Бо зразумелі, што пісаць пра Віктара Лукашэнку ці Віктара Шэймана бясьпечней, чым рызыкаваць сутыкнуцца з гневам некаторых апазыцыйных асяродкаў. Гневам, які таксама вынікае з той самай безадказнасьці за свае ўчынкі, якая даўно існуе ў беларускай палітыцы і давяла Беларусь да цяперашняга крызісу. Але пра брак крытычнасьці ў СМІ, не зьвязаных зь беларускім урадам, і іх гатовасьць стаць у акоп палітычнага змаганьня таксама не гаворыцца. Але яна відавочная, бо што казаць, калі многія апазыцыйныя журналісты і мэдыяактывісты, якія зь люпай разглядалі пасьля Данбасу і Крыму біяграфіі беларускіх генэралаў, мякка кажучы, ня выявілі асаблівай цікавасьці да рэальна злоўленых пад Менскам галаварэзаў (прычым літаральных!) вядомага пуцінскага прыдворнага бізнэсоўца. Маўляў, міма ляцелі, і ўвогуле ёсьць больш важныя справы для асьвятленьня.

Напрыканцы варта закрануць яшчэ адну праяву безадказнасьці, якая, раўналежна з пагромам апазыцыі, дэстабілізацыяй дзяржавы і ростам вонкавага ўмяшаньня, спрычынілася да катастрофы ў міжнародным становішчы краіны, калі пачалося і працягваецца згортваньне нягеглай беларускай дзяржаўнасьці. Катастрофа тая была прадказальная — але ўсьлед за армянскай апазыцыяй яе беларускія адпаведнікі паўтаралі бессэнсоўную фразу: маўляў, геапалітыкі ў іх пратэстах няма, таму баяцца няма чаго. Але па сутнасьці гэта была спроба зьняць зь сябе адказнасьць за наступствы ўласных дзеяньняў.