Франтишек Олехнович - У капцюрох ГПУ

А ўсё-ж… Дык-жа гэтулькi разоў ты ўжо сьнiў тое самае, а пасьля выйшла, што ўсё было соннай маной… Гэтулькi ўжо разоў, прачнуўшыся, ты скрыгатаў зубамi ад злосьцi, што паверыў сонным уявам…

Дык i цяпер — сон?!

Не! Дык-жа-ж жывеш, гаворыш, кратаешся, датыкаешся да розных рэчаў…

Раздваеньне асобы.

Што сон, што — ява?!.

Але калi ты запраўды на волi, дык чаму-ж не памятаеш тае вялiкае часiны, калi выйшаў iз вастрогу? Чаму тут у памяцi — прорва?

I аднак-жа — усё гэткае праўдзiвае, гэткае рэальнае! Усе навакол гэтак шчыра сьмяюцца з твае трывогi, i ўрэшце, змучаны нутраным змаганьнем, паддаешся манлiвай уяве…

«Ну, добра… я ўжо веру… Ну, няхай… толькi скажэце, даражэнькiя, калi гэта я вярнуўся да вас i чаму я не памятаю гэтае багаслаўленыя часiны?!»

А дарагiя людзi цябе супакойваюць…

«Ну, цiха ўжо… ну супакойся, наш бедны, змучаны брат! Ты ўжо з намi цяпер, ужо разам… Больш ня пытайся… Ужо ўсё добра… Жуда скончылася…»

Раптам настае мамэнт праясьненьня, i ты з жахам пытаешся сваiх сяброў:

«Стойце!.. Ведаю! Ужо ўцямiў!.. Я, значыцца… звар'яцеў!.. Вось дзеля чаго нiчога не памятаю! Вызваленьне надыйшло ў мамэнт мае хваробы, калi я страцiў пачуцьцё запраўднасьцi… Цяпер у мяне проблiск сьведамасьцi! Скажэце: я здурнеў? я хворы? кажэце, што са мной?!»

I ў гэты мамэнт стаецца нешта яшчэ больш жахлiвае: ты прачынаешся!..

Глядзiш няпрытомна навакол… Iзноў вастрожныя нары, iзноў духота ад спацелых целаў. Iзноў побач храпеньне цi стогны змучаных таксама, як ты, тваiх вастрожных таварышоў, суседзяў на нарах, якiя гэтым часам, можа, таксама сьняць свой кашмарны сон…

Нехта закратаўся. Палiць сернiка i б'ець клапоў, якiя напалi на яго. Другi зьняў кашулю й шукае вошы. Недзе ў цёмным куце, седзячы на нарах з падкурчанымi паводле ўсходняга звычаю нагамi, кiваецца ўзбэк, якi шлець свае малiтвы Аллаху — iз просьбай аб палёгку ў цяжкой долi…

У iншым месцы з грудзей нейкага ўкраiнскага земляроба вырываецца маленьне: «Господы, помылуй!.. Ох, Господы!..»

Нядзелi скасаваныя. Дзён не памятаем. Жывём толькi паводле датаў. Нашае сьвята — «выходной день» або «день отдыха». Але ня надта «аддыхнеш» у гэты дзень «отдыха», бо, прынамсi, паўдня займае «сан-обработка». Выносiм на падворак нашую маемасьць, праветраваем пасьцелi, мыем нары й падлогi.

Заўтра — «выходной дзень».

«Сан-обработка» не вымагае раньняга ўставаньня. Дык думалi, што высьпiмся як мае быць.

Неўспадзеўкi — а 5 гадзiне ранiцы — пачалiся па ўсiх ротах званкi: гэта днявальныя давалi сыгнал, каб уставаць.

— Уставаць! Уставаць! Хутчэй! Жыва! Сьпяшайся! Пробкай вылятай!

Зьявiўся камандант роты i, прыаздобiўшы сваю гутарку сакавiтай лаянкай, падганяў:

— Што? Прасiць вас буду? Выходзь на паверку… Раз-два…

На паверку? Дзеля чаго й чаму гэтак рана? То-ж сяньня дзень адпачынку. Але пратэставаць у нас моды ня было, i праз колькi часiнаў заспаныя пастацi ў шэрых бушлатах выходзiлi з будынку на панадворак.

На плошчы перад б. Прэабражэнскай царквой паставiлi нас, разам зь iншымi ротамi, чатырохкутнiкам.

Радамi пралятаюць шэпты — здагадкi. Дзеля чаго нас у гэтую зiмовую ночку, гэтак рана — далёка перад сьвiтаньнем, пагналi на падворак i паставiлi на сьнезе.

Амнiстыя…

Камусьцi прыйшла ў галаву думка, што радыё, мабыць, падало вестку аб амнiстыi. Дык сабралi нас тутака, каб прачытаць манiфэст…

Новы кодэкс?..

Нехта iншы казаў, што ў Маскве зацьверджаны новы карны кодэкс, паводле якога найвышэйшай карай мае быць пяць гадоў вастрогу. Дык тых, хто прасядзеў болей, будуць звальняць…

Ня дзiва, што сэрцы ў нас пачалi моцна бiцца, калi з боку галоўных варотаў паказалiся чэкiстыя ў даўгiх шынэлях… Зараз усё будзе ведама.

— Здравствуйте, рабочие роты!

— Здра!!! — вырываецца з колькiх тысячаў грудзей адказ на прывiтаньне даўгiх шынэляў.

Пачынаецца чытаньне загаду. Даўгая лiтанiя iмёнаў… Хiба ўжо канец?.. Не! Яшчэ i яшчэ. Чытар пераварочвае балоны… Яшчэ далека да канца… Iзноў ды iзноў прозьвiшчы… Калi-ж гэта скончыцца?

«Калегiя ОГПУ прысудам ад такога вось дня засудзiла:

Iкса — за спробу ўцёкаў.

Iгрэка — за спробу ўцёкаў i спробу абязброiць варту.

Зэта — за сыстэматычную адмову выконваць работу… — i гэтак далей — на расстрэл.

Прысуд выкананы…»

Закалелыя варочаемся ў свае роты.

— Колькi? — пытаецца нехта.

— Я налiчыў 123.

Ня 123, a 121. Ты памылiўся, бо былi з падвойнымi прозьвiшчамi.

— Ды якая тут розьнiца? Усё роўна…

— А ўсё-ж Iкса шкода. Добры быў хлапец!