Анар Мешимбаева - Өмір – сынақ

Қаңтар… Ақпан… 2009-жылы өңірлерде оқыту басталды… Мен телевидениеге жиі барам – бұл да жарнаманың бір бөлігі. Жан-жақты жарнамалық кампания өз ісін істеп жатыр. Қызметкерлер таныстарынан естігенін айтып келеді: жарнама елдің бәріне жетті: естімеген көрді, көрмеген естіді. Басқа министрліктерден келіп жарнамалық кампания тамаша жүріп жатқанын айтып, тәжірибемен бөлісуді сұрайды. Әрине, біздің мақсатымыз тек жарнама емес, оның нәтижесі – елдің Санаққа қатысуы. Дегенмен, көңіл тоқ.

2009-жылдың 27-ақпаны – Санақ басталды. Санақ бойынша учаскелер ел ішін қамтыды. Жалданған санақ жүргізушілер – негізінен студенттер, көк мойынорамал тағып, санақтың логотипі бар көк сөмкелерін асынып, көше-көшеде жұмыс істеп жатыр.

Кей министрлер «арызданып» жатты. Уақыттары жоқ, ал санақ жүргізушілер бланк толтыр деген «шабуылын» бастап кетті дейді.

Санақ жүргізушілермен болған хикаяларды жергілікті және орталық газеттер басып жатты. Біреу санақ кезінде атасын тауып алыпты. Біреулер қараусыз қалған, әлеуметтік тұрғыда қамтылмаған қарияларды тауыпты. Санақ жүргізуші қыз түнделетіп үй-үйді аралайды. Санаққа қатысқан жігіт оны шығарып салады. Сөйтіп, үйленеді. «Санақ – менің өмірімдегі тамаша оқиға болды», – дейді санақ жүргізуші қалыңдық.

6-наурыз – Санақ бітті.

Менің Статистика агенттігіне келген 2007-жылғы 28-ақпаннан бастап Санақ біткенге дейінгі, яғни 2009-жылғы 6-наурызға дейінгі мезетті бүкіл команда, күллі Агенттік – тек бір деммен өткердік. Бәрі модернизацияға қатысты. Ортақ іске әрбірі өзінше үлес қосқанын сезінді.

Басты цифрды санаудың бірінші есебі – елдегі тұрғындар санын анықтау, Санаққа параллельді түрде жүрді. Бірінші цифрлар бар. Ух дедік. Ол кезде проблеманың бәрі алда күтіп тұрғанын білмедік…

Тергеу

2009-жылдың сәуір айын орталай Санаққа қатысы бар жандарды Қаржы полициясына шақырта бастады. Мен, менің екі орынбасарым, Санақ департаменті мен Бюджеттік жоспарлау қызметкерлері, заңгерлер. Мен Қаржы полициясы тиісті сұрақтарын қойып, сонымен бәрі бітеді деп ойлап едім. Бірақ, қысым үдей берді.

Сол сәтте ұжымдық үрей деген қандай болатынын көрдім. Басында қызметкерлер Қаржы полициясына барып келген соң маған кіріп, не сұрағанын, не деп айтқанын тәптіштеп баяндайтын. Сұрақтары кәдуілгі сұрақтар болып көрінді. Сосын қызметкерлер маған кірмейтін болды. Шамасы, тергеушілер жағдайды ушықтыруға тырысты. Қорқытып, үркітіп, басшылық қылмыс жасады, ал түрмеге сендерді отырғызады деп қоқан-лоққы жасап, басшылықпен араласпа дегенді айтса керек.

Қазақстанда әрбір мемлекеттік органның бірінші басшысына режимнің қосымша көмекшісі беріледі, яғни ҰҚК қызметкері бекітіледі. Сәуірде менің көмекшімді өзгертті. Жаңа көмекші танысуға келді. Жағдайды шешеміз деп маған қолдау білдірді. Оның қолдауы немен тынғанын тұтқынға түскеннен кейін істі қарағанда білдім. Ол Бюджеттік жоспарлау департаментін шақырып алып, менің үстімнен Қаржы полициясына ұжымдық арыз жазуға көндірген. Бірақ, департаменттің бес қызметкері соған қол қойған екен. Алайда, арызы жалған еді. Бюджеттік жоспарлау департаменті бәрінен қатты қорыққан. Себебі, тендер мен төлем үшін солар жауап береді. Бюджеттік департаментте істеген бір ғана жас қызметкердің жалған арызға қол қоймаймын деуге батылы жетіпті.

Екінші айдың соңына таман Қаржы полициясының сұрақтары қайдан шығып жатқанын түсіндік. Санақ бойынша орынбасарым тергеуден келе сала маған кірді. «Сізден ақшаны қолма қол ауыстырған делдал компаниялар туралы сұрады ма?» – деді ақырын. Осылайша мен тендерге қатыспаған, бірақ ақшаны қолма қолға ауыстырып отырған компаниялар туралы білдім. Қылмыстық істің мәнісі енді түсінікті бола бастады. Мен орынбасарыма бәрі дұрыс, біздің оларға еш қатысымыз жоқ екенін айтып сендірдім.

Менің екі орынбасарымның да отбасы, бала-шағасы бар. Бірінші орынбасарымның екі ұлы бар, 2009-жылы мамырда дүниеге қызы келді. Олар да өз отбасы үшін қатты қорықты. Бірақ, олар жұмысқа келуін тоқтатпады. Тергеуге де шақырған сайын барды. Бірақ, үстімнен арыз жазбады. Екеуіне де үкім кесілді, түрмеге отырды. Санақ бойынша орынбасар – алты жыл отырды. Бірінші орынбасар – бес жылға кесілді. Бірінші орынбасар санаққа мүлде жауапты емес еді. Ол тек негізгі атқарушылар үлгермеген кезде көмектесті. Екеуі де тағылған айыпты мойындамады.

Жалған арызданғандар істі өзгертпеді. Қаржы полициясы оларсыз да мақсатына жетер еді. Бірақ, сол адамдарды аяймын. Біреу үшін жалған куәлік етуге тура келгендеріне ішім ашиды. Тағдыр сондай таңдау жасатқаны өкінішті. Оларға жасалған қоқан-лоқының рас-өтірік екенін олар да, мен де білмейміз ғой. Ешкімді айыптай алмаймын. Өтірік айтудан бас тартқан, жалған арызға қол қоймаған, түрмеге түсесің деген қысымға шыдаған жандарға құрметім шексіз.