Qumral Sadıqzadə - Son mənzili Xəzər oldu

… Seyidxanım xalça döşənmiş təmiz, səliqəli otağın yuxarı başında, taxta çarpayıda uzanmışdı. Ana diqqətlə qızına baxdı: qız iki-üç həftə bundan qabaq gördüyündən bəri xeyli arıqlamış, zəifləmişdi. Mehinbanu özünü ələ alıb xəstəyə yaxınlaşdı, üzündən öpdü, çarpayısının ayaq tərəfində, ipək yorğanı qaldırıb oturdu:

– Bəs mənə niyə xəbər eləməmisiz? – dedi, – Allah bilir, neçə gündür yatırsan, hə?

– Səni narahat eləmək istəmədim, memə. Dedim yəqin soyuqdəymədir, keçib gedər.

– Əlbəttə! Keçib-getməyib neynəyəcək? Həkim gəlmişdi, nə deyir? – ana ürəyində ümid edirdi ki, bəlkə bu başqa xəstəlikdir, o zəhrimardan deyil, ona görə də qorxa-qorxa həkimin nə dediyini bilmək istəyirdi.

Seyidxanım bir qədər dinmədi. Anasını bu acı xəbərdən qorxuya salmaq istəmədi. Ancaq sonra başa düşdü ki, gizlətməyin mənası yoxdur, əvvəl-axır biləcək.

– Köhnə dərddir elə yenə də, ay memə. Həkim dedi ki, gərək üçüncü uşağı doğmayaydın.

– Necə yəni doğmayaydın?! Bəyəm bu səndən asılıdır? Allah-təala verən övladdır də…

– Nə bilim, deyir də…

Gülnisə balaca boşqabda toyuq suyu və bir tikə çörək gətirdi. Xəstə tamamilə iştahdan kəsilmişdi. Demək olar ki, heç nə yemirdi. İndi də üz-gözünü turşudub məcməyini əli ilə yana itələdi. Bu vaxt Ələkbər içəri girib dinməz-söyləməz qaynanası ilə görüşdü. Arvadının yemək istəmədiyini görəndə qanı qaraldı:

– Ana, sən Allah, bir onu başa sal ki, bu xəstəliyin dərmanı ancaq qüvvətli yeməkdir. Səhərdən dilinə heç nə vurmayıb. Belə olmaz axı?!

Seyidxanım üzünü divara çevirib səssizcə ağlamağa başladı. Onun ürəyinə dammışdı ki, bu dəfə xəstəlikdən xilas ola bilməyəcək. Mehinbanunun ürəyi kövrəlsə də, özünü saxladı, qızına ürək-dirək verdi.

– Ey bu olmadı ki! Ağlamaq niyə gərək? Birinci dəfədir? Fikir eləmə, Allah qoysa, yenə tezliklə sağalıb ayağa duracaqsan. Hər şey özündən aslıdır. Uşaq deyilsən ki… özün bilirsən, gərək yaxşı yeyesən ki, tez də sağalasan. Ala, toyuq suyunu xətrin istəmir, bir-iki qaşıq bal ye, üstündən də yarım stəkan isti süd içərsən. Dur, dur, otur qızım, ürəyimizi üzmə.

Anasının sözünü yerə salmamaq üçün Seyidxanım güclə bir çay qaşığı bal uddu, bir-iki qurtum da süd içdi. Onu öskürək tutdu.

Ana axşamacan qızının yanında qaldı. Onu dilə tutub iki dəfə beş-altı qaşıq yemək yedirtdi. Axşam xəstənin vəziyyəti bir az da pisləşdi, qızdırması qalxdı. O zəif səslə atasını soruşdu.

– Memə, ağa nə vaxt gələcək?

– Üç gündən sonra, qızım. Neynirdin ağanı?

– Heç, elə görmək istəyirdim onu, eybi yoxdur gələr çıxar, inşallah… Sən dur get evə daha, memə, nə var oturmusan burda, yəqin, evdə işin-gücün var, uşaqlar səni gözləyirlər. Ələkbər evdədir, bir şey lazım olsa, deyərəm ona… Memə, istəyirsən uşaqları da apar. Maxbiretdən muğayat ol, gecə öz yanında yatırt – Seyidxanımın axrıncı qızının bir yaşı hələ tamam olmamışdı.

– Uşaqlara görə narahat olma. İndi gedirəm, səhər tezdən yenə gələrəm, – deyib Mehinbanu qızını öpüb ayağa qalxdı.

Gülnisə uşaqları geyindirdi. Əli balacanı qucağına alıb Mehinbanu ilə onlara getdi.

* * *

Həştərxana ipək, pambıq, buğda, balıq və başqa mallar daşıyan “Talmud” ticarət gəmisi səhər tezdən Bakı limanında körpüyə yan aldı. Sahildə dayanıb gözləyən hamballar palanlarını dallarına alıb göyərtəyə qalxdılar. Sonra gəmi heyəti aşağı endi. Qoca Seyid Sadıq da onların arasında idi. O, çiynində balaca xurcun sahil küçəsində Olqiniskiyə (indiki Çaparidze küçəsi) döndü, üzüyuxarı qalxıb ”Qapan dibi”nə gəldi.

“Qapan dibi” adlanan yer İçərişəhərin Qala qapılarının xaricində Qoşa Qala qapısı ilə Tək Qala qapısı arasındakı düzəngahlıq idi. Ta qədim zamanlardan Bakının ətraf kəndlərindən, uzaq mahallardan bura mal gətirib satırdılar.

“Qapan dibi” Bakının mərkəzində gəlmələrin təsirinə məruz qalmayıb, özünün köhnə ruhunu, təbiətini saxlamış bir yer, avropalaşmış şəhərdə şərq bazarlarının gözəl bir nümunəsi idi. Burada gövdəsini yerə sərmiş, boyunlarını əzəmətlə dik tutmuş dəvələr mürgüləyər, iri buynuzlu kəllər, yanı üstə uzanıb kövşək vururdular. Dəvə qatarlarının zəng və zınqırov, kəl arabası təkərlərinin cırıltılı səsləri bu yerin nəğməsinə çevrilərdi, bənzərsiz, təkrarsız nəğməsinə…

Seyid Sadıq kisələrin arası ilə gəzə-gəzə meyvə, şabalıd albuxara, kişmiş, qaysı qurusu və başqa şeylər alıb xurcuna – bayram münasibətilə qızları, nəvələri üçün həştərxandan aldığı hədiyyələrin yanına qoydu. Xurcunu çiyninə qaldırmaq istəyəndə bir kəndli ona yanaşıb salam verdi:

– Ağa Seyid, – dedi, – sizə zəhmət olar, verin mən aparım, – xurcunu alıb öz çiyninə atdı, yanındakı kişiyə buyurdu, – Qulammirzə, bir yarım saatlığa malımın üstündə gözün olsun, indi gəlirəm.

Seyid Sadıq təəccüblə kişiyə baxır, onu tanıya bilmirdi.

Kişi gülümsədi:

– Ağa, siz məni tanıya bilməzsiz. Hardan yadınızda qalsın. İki il bundan qabaq, bax bu dəvəm böyük xəstələnmişdi. Onu siz sağaltdınız öz duanızla. Mən ömür boyu bunu yadımdan çıxartmaram. Özünüz bilirsiz, dəvə, mal-qara kəndlinin dirəyidir. Dəvəm olmasa arvad-uşağı dolandıra bilmərəm. Sizin sayənizdə dəvəm xilas oldu.

– Hə yadıma düşdü. Deyəsən, Novxanıdansan.

– Elədir ki, var ağa. Əgər başqa bazarlığınız yoxdursa, icazə verin xurcunu aparım evinizə.

– Zəhmət çəkmə ay kişi. Otur malını sat. Ağır deyil, özüm apararam.

– Xeyr, xeyr, heç elə şey olar? – deyib kişi yola düzəldi.

Onlar söhbət edə-edə Tək Qala qapısından içəri girdilər. Kişi evin qapısında xurcunu divara söykəyib geri qayıtdı. Seyid Sadıq həyətdə arvadını axtarırdı. Kişi dənizdən qayıdanda arvad onu küçə qapısında gülərüzlə qarşılayar, çuxasını, papağını alar, qulluq göstərərdi. O, təəccüblənib evə getdi. Evdə də heç kəs yoxdu. Nigaranlıqla ucadan çağırdı:

– Zübeydə, Rübadə hardasınız? – nədənsə o nəvəsini həmişə “Rübadə” çağırardı.

Rübabə babasının səsini eşidib mətbəxdən çıxdı:

– A, gəlmisən, baba?! Səfərin necə keçdi? – qayğıkeşliklə soruşdu.

Seyid Sadıq sualı sualla qarşıladı.

– Nə olub, niyə səs-səmiriniz gəlmir? Bəs nenən hanı?

– Evdə deyillər, bibigilə gediblər.

– Üçü də birdən? Xeyir ola? Bilmirdilər, mən bu gün gəlməliyəm?

– Bilirlər. Bibi xəstədir, ona dəyməyə gediblər.

Qocanın əhvalı pozuldu. Döşəyin üstündə oturub nəvəsini sorğu-suala tutdu. Rübabənin gətirdiyi çay, çörəyi yeməyib qızıgilə tələsdi.

… Bir həftə sonra Seyidxanım otuz yaşında ikən üç uşağını yetim qoyub vəfat etdi.

Ələkbərin evi matəm içində idi. Başsağlığı verməyə gələn qohum-əqrəba, dost-tanış yuxarı başda səssiz oturub təsbehini çevirən ağ saqqallı, beli bükülmüş qoca Seyid Sadığa ürək ağrısı ilə təsəlli vermək istəyirdilər, ancaq deməyə söz tapmırdılar.

Baba ilə nənə Seyidxanımın da uşaqlarını Mirkazımınkılarla birlikdə tərbiyə etməyə başladılar.