Qumral Sadıqzadə - Son mənzili Xəzər oldu

– Elə demə, Allah eləməmiş, Bakıda xəstəlik baş versə uşaqları yığıb bağa köçərik.

Mehinbanu:

– Guya bağ Bakıdan çox uzaqmış… – dedi.

– Yenə bir xeyli aralıdır. Havası təmizdir. Həm də şirin suyu öz quyumuzdan işlədərik, burdakı kimi qapıya gələn sudan almarıq. Azuqəni elə indidən alıb tədarük eləmək olar. Daha bazar-dükandan evə şey gətirmərik.

Arvad onunla razılaşdı:

– Yaxşı da, nə deyirəm ki? Onda günü sabahdan başlayaq azuqə yığmağa, havalar bir balaca qızan kimi köçək bağa.

– Allah qoysa, novruzdan bir az sonra köçmək olar. Deyirlər, mart çıxdı, dərd çıxdı. Çətini bu mart ayını başa vuranadır.

Kəblə Ələkbər gecədən xeyli keçmiş qocalarla vidalaşıb evinə getdi.

Adətən, o səfərdə olanda Gülnisə ilə Əli evdə qalıb onun qayıtmasını gözlər, ev-eşiyini sər-sahmanda saxlayardılar. Nə qədər bivaxt qayıtsa da, sadiq qulluqçu və nökər onu sevinclə qarşılayıb lazım olan xidməti edərdilər. Bu gün gəmidən düşən kimi şeylərini hamballa evə göndərmişdi. Deməli, Gülnisə ağasının qayıtmasından xəbərdardı. Ancaq qapıya çatanda içəridən işıq gəlmədiyin görüb təəccübləndi və qanı qaraldı. Yorğun olduğundan evə çatan kimi isti yatağında rahatlanmaq istəyirdi.

Qapını bir-iki dəfə bərk döyəndən sonra Əli əsnəyə-əsnəyə gəlib açdı.

– Bəs bilmirsiz ki, mən gəlmişəm, nə əcəb belə tez yatmısız?

Əli tələsik ağasının kürkünü, papağını alıb ondan üzr istədi.

– Ağa, biz gözlədik, çox gec olduğundan elə bildik daha gəlməli olmadın. Dedik, yəqin uşaqların yanında gecələmisən. Bağışla, ağa, bu saat hər şey hazır olar.

Səsə Gülnisə də ayılıb əl-ayağa düşdü:

– Kəbleyi, bağışla, elə bildik bu gün daha gəlməyəcəksən. Bu saat kürsünü qalayıram… Əli, sən də tez samovar qaynat.

Ələkbər əlini yellədi:

– Samovar lazım deyil, otaqları qızdırın, – dedi.

O yataq otağına keçib soyuq yorğan-döşəyin üstündə, çarpayıda oturdu. Bir azdan Gülnisə közərmiş kömürləri gətirib kürsüyə qoydu. Qapı ağzında dayandı:

– Genə bir şey lazımsa, gətirim, – dedi.

– Yox, heç nə lazım deyil, get yat. Səhər məni tezdən oyat.

– Baş üstə, Kəbleyi, – deyib qadın otaqdan çıxdı.

Ələkbər ayaqlarını qızdırmaq üçün kürsüyə yaxın gəldi. Çarpayının üstündən yorğanını götürüb kürsünün üstünə saldı ki, qızışsın. Sonra yatağına uzanıb fikrə getdi. Yuxusu gəlmirdi. Gah, bayaq qaynatasıgildəki vəba söhbəti yadına düşür, narahat olurdu, gah da keçmişləri xatırlayırdı. Bəxtindən razı deyildi. Doğrudan da ailə məsələsində onunku gətirməmişdi. İki dəfə evlənib dörd uşaq atası olsa da, avara-sərkərdan idi. Uşaqları onunla yaşamır, evdə rahat güzəranı, qayğısına qalıb can yandıran yoxdu. Hiss edirdi ki, üçüncü dəfə də evlənmək lazım gələcək. Həm özü nisbətən cavandı, qırx beş yaşı vardı, həm də uşaqlarına ana lazımdı. Nənə ilə baba nə qədər onların nazını çəkib tərbiyə etsələr, qayğısına qalsalar da həmişə yaşamayacaqdılar. Qız uşağı böyüdükcə dərdi-səri də artırdı. Onları vaxtında ərə vermək, el adəti ilə cehiz qoşub köçürtmək üçün evin xanımı, qızların anaları olmalıydı. Digər tərəfdən də üçüncü dəfə evlənməyə qorxurdu. Bu dəfəki də xəstələnib ölsəydi, daha o buna dözə bilməzdi. Həm də gərək eləsini seçəydi ki, uşaqlarını incitməsin. Doğma xalanın – rəhmətlik Zübeydənin onları incitməsindən gözü qorxmuşdu.

Xeyli fikirdən sonra belə qərara gəldi ki, bu məsələ barədə yenə bacısı ilə məsləhətləşsin.

* * *

Kəblə Ələkbərin gətirdiyi xəbər düz çıxdı. Birinci dəfə vəba İranın Tehran və Həmadan şəhərlərində baş verdiyinə görə Xəzər dənizinin Rusiya sahilləri və Zaqafqaziya təhlükəli rayon sayılmağa başladı.

Daxili İşlər Nazirliyi Xəzərdə üzən bütün gəmilərin heyət və sərnişinlərini tibbi müayinədən keçirmək üçün 1904-cü il iyulun 22-də Zığda xüsusi məntəqə təşkil etdi. Bu günlərdə Xəzərdə xüsus keşikçi gəmilər üzürdü. Onlar limana daxil olmaq istəyən gəmiləri körpüyə buraxmır, Bakı Mərkəzi Dəniz Tibbi Müayinə məntəqəsinə göndərirdilər.

Lakin hökumətin gördüyü tədbirlərə baxmayaraq Bakını bu dəhşətli azardan qorumaq mümkün olmadı. Avqust ayında vəbaya tutulan ilk xəstələr aşkar olundu. Sonrakı günlərdə xəstələrin sayı xeyli çoxaldı. Vəziyyət o yerə gəlib çatdı ki, Bakı və Sartov təhlükəli şəhərlər elan olundu. Vəbanın Volqa sahillərinə yayılmasına səbəb quru yollarda nəzarətin zəif olması idi. Yaxşı ki, xəstəlik epidemiya halına keçmədi. Bakıda, “Asiya vəbası” adlanan bu xəstəliyə cəmi beş-altı yüz adam tutulmuş, bunun yarıya qədəri ölümlə nəticələnmişdi.

Hələ qışda, birinci dəfə bu xəstəlik barədəki söz-söhbəti kürəkənnindən eşidəndə belə qərara gəlmişdi ki, illərdən bəri nəvələri üçün yığıb saxladığı qızılları bir etibarlı yerdə gizlətsin. O, oğlunun dükanını satandan sonra əldə etdiyi pulun üstünə hər ay məvacibindən əlavə etmişdi. Odur ki, dərdi bir az yüngülləşmişdi. Təxmini hesaba görə bu pullar nəvələrinin üçünə də artıqlaması ilə çatmalıydı. İndi belə bir qorxulu vaxtda, bağa köçməmişdən qabaq qızılları bir yerdə basdırmaq istəyirdi.

Səhər yeməyindən sonra Mehinbanu qızları götürüb Şərəbanı xanımgilə getmişdi. Seyid Hüseynlə Mirpaşa, məktəbdə idilər. Evdə təkcə Rübabə qalmışdı. Fürsəti əldən vermək olmazdı. Seyid Sadıq nəvəsini çağırdı.

– Rübadə, get küçə qapısını yaxşı-yaxşı bağla, sonra bura gəl, səninlə işim var, – dedi.

Rübabə qapını bağlayıb gəldi. Babası əllərini belinə qoyub otağın ortasında dayanmışdı.

– Qızım, bu çaxçanın yorğan-döşəyini yığ bir tərəfə, – deyə o yuxarı başdakı çaxçalardan birini göstərdi, qızın təəccüblə ona baxdığını görüb gülümsədi, – sən mən deyənə qulaq as…

Rübabə, rəngbərəng şüşəli, şəbəkəli çaxça qapısını açıb ipək yorğan-döşəyi səliqə ilə evin bir küncünə yığdı. Seyid Sadıq böyük sandığı yerindən tərpətmək istədi, gücü çatmadı.

– Gəl kömək elə mənə, bunu da burdan götürək.

– Ay baba, ağırdır, gücümüz çatmaz!

– Onda ac, içindəkilərdən bir az boşalt. Özün də bir az becid ol, gələn olar.

Rübabə bir söz deməyib sandığın qapağını qaldırdı, içərisindən ipək, xara, kisəyi, satin və başqa parça toplarını, bir neçə qutu çarşabını, tiftikli dəsmal və qətfələri çıxardıb yorğan-döşəyin yanına yığdı. Seyid Sadıq bir qulpundan, Rübabə o biri qulpundan yapışıb sandığı çaxçadan çıxartdılar. Rübabə yaş əsgi gətirib onun yanlarının tozunu silmək istəyəndə babası onu yenə tələsdirdi:

– Qızım, o sonrakı işdir. Get anbardan mənimçün balaca lapatkanı gətir.

Seyid Sadıq çaxçanın yerinə düzülmüş taxtaları çıxardıb nəvəsinin gətirdiyi lapatka ilə torpağı qazmağa başladı. O tələsirdi, üzündən, boynundan tər axırdı.

– Baba, ver bir az da mən qazım, sən otur, dincini al, – dedi Rübabə irəli gəldi.

– Yaxşı, qızım. Onda mən də gedim, bir küp tapım.