Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Таня пачула, што ляжыць на зямлi. Было цвёрда, цвярдзей як на мяхах на возе, i калолася спадыспаду ў спiну i ў голыя рукi ля локцяў.

- Бярыся за мяне, дачка... За шыю...

Танi здалося, што над ёй загаварыла, нагнуўшыся, мацi, - прыбегла з гароду з сярпом на плячы. Новы вялiкi серп кiваецца ля галавы i блiшчыць, мокры яшчэ ад бульбеўнiку. Мацi падхапiла яе пад пахi i загадвае Настулiным голасам:

- За шыю бяры... Не бойся...

Даг-даг-даг... - стукае недзе зусiм блiзка кулямёт, як i на гары ля школы, калi па iх стралялi з вёскi.

Таня варочае галавой, але нiкога не бачыць: нi мацi, нi Насты. Угары толькi адно неба ў доўгiя чорныя палосы i жоўты туляг - далёка над лесам...

Даг-даг-даг... - зноў грукае нехта ў сенцах у дзверы: Юзюк, мусiць, з двара, каб яны з мацi хутчэй iшлi з хаты.

Схаваўся раптам з вачэй жоўты туляг на небе, дзе было сонца, i Таня пачула, як яе нехта цягне, узяўшы пад пахi, па зямлi i балiць зацягнутая лейцамi нага.

- А-а-а! - крычыць яна i чуе, што толькi сiпiць.

- Цярпi, дачка... Лавi мяне за рукi...

Над ёй гаворыць Наста. Чуваць нават, як Наста цяжка дыхае, як сапе. Таня тады хапаецца абедзвюма рукамi за яе руку - за локаць...

- Не падымайся, дачка... Не чуеш, цi што?

Наста пачынае на яе крычаць; мусiць, яна, Таня, была паднялася, бо зноў забалела-забалела нага...

Таня тады заплюшчыла вочы. Калi яна зноў глянула, убачыла над галавой высокi багуннiк i верас. Яны краталiся, як ад ветру. Таня здагадалася, што яе цягне Наста ў лес з дарогi, дзе асталiся падводы. Яна падумала была, а дзе ж мужчыны, калi яе цягне Наста... Яна, мусiць, яшчэ раз паднялася, каб глянуць, дзе мужчыны, бо зноў загаварыла Наста:

- Не тузайся, дачка... Памагай мне... Мы з табой не пабяжым... Нi я, нi ты... Я ўжо як без ног...

Таня запыталася ў Насты, дзе ж мужчыны, але Наста, мусiць, не пачула: не сказала нi слова - цягнула толькi яе ўсё i цягнула па сiўцы i па сухой мятлiцы немаведама куды.

Даг-даг-даг... - стагнала па лесе, не сцiхаючы.

- Не тузайся... Гарыш уся, як агонь. Цярпi, дачка... Цярпi-i-i...

Танi зноў стала холадна ўсёй i мокра спадыспаду ў спiну. У вочы пырснула аднекуль вада. Зашасталi пад рукамi сухi бабок i альховае лiсце; стала мякка, як на сене; запахла мохам i журавiнамi. Уперадзе, у галавах, чвякала ў некага пад цяжкiмi нагамi гразь, усё роўна што пiла ваду кабыла.

Зноў загрукала ў парозе ў хаце - гэта ў мацi з пляча звалiўся на падлогу серп.

Закрычала раптам Наста - на ўсё загуменне... Адагнулiся жнеi, пасталi на загонах, трымаючы ў руках сярпы, i глядзяць за Януковы дубы на туляг, за якiм загарэлася чырвонае, як агонь, сонца i валiцца на вёску, што камень...

Таня пачула, як яе выпусцiла з рук Наста.

Яна ўдарылася патылiцай аб нешта цвёрдае, як дома на двары аб ганак.

Адплюшчыўшы вочы, яна агледзела збоку немца. Ён быў усё роўна як Юзюк... У руках у яго тросся чорны аўтамат, крывы, што серп...

Яна хацела закрыцца рукамi...

17

Насце здавалася, што яна чуе, як у падвойныя вокны з двара б'е вецер, мякка, усё роўна што кужэльным мяшком. Чуваць нават, як ён шастае па сцяне па бярвеннi, нiбыта абмятае яе ад снегу сухiм венiкам з лiсцем, венiкаў Наста навязала яшчэ летам, калi адбывала поле, i яны ляжалi цяпер на хаце на гары ля комiна - цэлая куча. Вецер прадзiмае падвойныя вокны - холадна ззаду ў плечы, холадна i на хаце, хоць рана заложана юшка. Трашчаць пад столлю бэлькi, бытта хто ходзiць па гары. Стукае ля студнi аб сцяну ў варыўнi асвер - сарваў вецер. Наста была ўшчамiла яго ў паркан, набiраючы нанач вады ў вёдры.

Калi ацiхае вецер, чуваць, як шастае па шыбах дробны снег - пайшлi крупы. Яны нават вiдаць ад лямпы ў незамёрзлым чорным акне - лётаюць за шыбамi, белыя, дробныя, што мак, адскокваюць i сыплюцца на падаконнiк з мяленнем, што прыбiты знадворку да акна. На падаконнiку снегу цэлая горка свежага, белага, як добры крухмал; пад iм блiшчыць ад лямпы ценкi белы лёд намёрз на мяленнi...

Стукае на стале нямазаная швейная машына, калi круцiш за ручку... Пасля Наста чуе, як стукае ў хлеве карова, мусiць, драбiнай: холадна, i карова грэецца - шукае сена. Дагэтуль яна кожны раз з'ядае ўсё, што паложыш за драбiну, i, калi цiсне на дварэ мароз, лезе тады з рагамi ў драбiну.

Карова грукае, не перастаючы, аж дзецi чуюць спрасоння - кратаюцца ў запечку на ложку, - i Наста думае, што трэба схадзiць у хлеў паглядзець: карова ж на цяленнi...

Наста думае, што карова будзе цялiцца толькi ў канцы месяца, а можа, аж пасля грамнiц, нядаўна значыць пачала, але ўстае з-за стала, адсоўвае на сярэдзiну швейную машыну, каб вылезцi, не зачапiцца, i iдзе ў парог. Дастае ў запечку са сцяны з цвiка кажух, уссоўвае на ногi цёплыя буркi, узяўшы з пяколка, выцягвае з-за комiна лучыну i бярэ з-пад лаўкi ў парозе парожняе вядро. Запалiўшы лучыну - раздзьмула ў пячуры на прыпечку вуголле, яна хавае яе ў вядро i, закрываючы зверху крылом кажуха ад ветру, iдзе на двор. У сенцах ля парога намяло снегу, i ён скрыпiць пад нагамi. Лiпнуць да белай ад марозу клямкi пальцы i смыляць, як ад чаго гарачага. Вецер, густы i востры, аж скiдае ля ганка з ног, няма як дыхаць, захлiпаешся; лыпнула i пагасла адразу на дварэ ў вядры лучына.