Иван Пташников - Тартак (на белорусском языке)

Мiнуўшы могiлкi, белае воблака расцягнулася i, як жывое, пабегла дарогай.

Таня ўбачыла, што мужчыны сыходзiлiся ў кучку да Панковага воза. Махорка i той кiнуў сваю падводу - стаiць ля Панковых калёс, узяўшыся за ляжэйку. Панок сядзеў на мяхах як укопаны, закрываючы рукою рот, - вiдаць, кашляў, але яго не было чуваць. Пасля Панок неяк затросся ўвесь на калёсах, i Таня пачула, як ён кашляе, моцна, прарэзлiва, мусiць, павярнуў у гэты бок, да яе, галаву. Ёй здалося, што нехта кашляе i ўперадзе, на Боганчыкавай падводзе i на абмежку ля дарогi, дзе некалi стаяў маяк, а цяпер ляжала на зямлi ў рудой траве сухое белае палена; кашляе i аж ля Сушкава на дарозе...

Ля самых падвод воблака паднялося ўровень са старымi елкамi на могiлках, засланiўшы ўсё на свеце: i дарогу, i Сушкава, i абмежак, дзе стаяў некалi маяк... З-пад пылу, як з-пад вялiкай сiвой пасцiлкi, якую мацi вешала ў таку, калi веяла жыта, каб яно не пырскала ў сцiрту саломы, адзiн за адным сталi выскокваць маленькiя чорныя матацыклы, як вялiкiя брухатыя мышы. Адзiн, другi, трэцi...

Матацыклаў было многа - Таня iх не злiчыла, - i на iх былi немцы: у зялёным, у касках, па два, па тры на кожным. Матацыклы нясло як шалёным ветрам дарогай у вёску, i немцам не было нiякай бяды да таго, што на дарозе абоз; нiводзiн не павярнуў галавы сюды, у ячмень... Яны сядзелi ўсе як прывязаныя, з чырвонымi тварамi i белымi ад пылу плячыма, i глядзелi перад сабой на грэблю...

Таня пачула, як у горла лезе пыл, што ад сухога палыну. Яна закрыла рот рукамi, але пыл усё роўна лез у горла, не даючы дыхаць. Запахла гарам, нiбы абняслi каля падводы паленую гуму. Кружылася галава, стала тузаць. Схапiў кашаль, але кашлю яна не чула: гудзела ў вушах ад грукату i трэску на дарозе.

Яна не магла дыхаць гарам ад гумы i старалася закрыць рот, але тады кашаль спiраў у грудзях, здавалася, задушыць, i млелi рукi. Яна апускала iх - зноў смярдзела паленая гума... Калi Танi здалося, што яна захлынаецца ад натугi забалела ў горле i цёмна стала ўваччу, - яе вырвала: на мяхi i на дарогу...

Трэск на гары раптам сцiх, бы хто адагнаў яго за ячмень на грэблю. Стракатала цяпер ля маста, усё роўна як ехалi там на парожнiх калёсах на жалезным ходзе.

Ля могiлак радзеў пыл, падымаўся ўгару i, закрываючы сонца, поўз хмарай на Сушкава. На самiх могiлках сталi вiдаць чорныя дрэвы; могiлкi былi што вялiкая, абгарэлая на пажары хата. Успомнiлася, як перад самай вайной гарэла iхняя вёска, той канец, дзе жыве Алёша. Гарэла ўсю ноч, i калi ранiцай Таня ўцякла з хаты паглядзець на пажар - яе не пускала мацi, - агню, што бушаваў ноччу, перакiнуўшыся аж на загуменне, на пунi, не было. Падымаўся толькi з зямлi белы дым, як пара, засцiлаючы i вулiцу i гароды, i праз яго была вiдаць чорная абгарэлая Алёшава хата. Далей Алёшавай хаты Таня не пайшла: працiўна пахла гарам ад гарэлай бульбы... Пахла яшчэ смаллю - блажыла тады i трэба было затыкаць нос. Казалi, што згарэла ў хлеўчыку Сяргеiшына карова не далi рады выгнаць уначы на двор, - i ўсе хадзiлi глядзець на яе. Таня не пайшла: трэба было лезцi ў самы гар...

- Паганяйце!.. Што гнiды прыцiснулi?.. - крычыць аднекуль Боганчык.

Таня бачыць Боганчыка. Ён, седзячы на мяхах, паганяе свайго сiвога ў яблыкi жарабка, падцялежыўся, верне з дарогi на абмежак: там дзiрван, цвёрда...

Кабыла звярнула за Панковым возам сама; сышла з дарогi ў ячмень Наста i чакала Буланчыка.

- Паганяй! Наста... - крычыць зноў здалёку Боганчык. Таня бачыць, як Наста ззаду папраўляе на Буланчыку хамут. Тады памалу ўзлазiць на калёсы на мяхi: змарылася... Цяпер яны паедуць, калi так крычыць Боганчык i ўзлезла на калёсы Наста.

- Паганяйце!.. Не валаводзьцеся... - ужо i яшчэ нехта крычаў уперадзе, памагаў Боганчыку.

Пасля Таня ўбачыла, як дарогай ад Сушкава пёрся матацыкл, такi ж малы i з каляскай, што i пярэднiя. Мiнуў, аб'ехаўшы ячменем, Боганчыка, якi стаў пасярод дарогi, i сыпануў з-пад сябе жарствы Танi аж на воз. Тарганулася ў аглобнях кабыла, выцягнула ўперад галаву i схавала пад грывай вушы...

- Што стаiш?.. У штаны напусцiў?.. - крычаў наперадзе на Боганчыка Махорка. Таня тузанула за лейцы, каб дагнаць Панка. Матацыкл быў шмыгнуў з дарогi ў ячмень ля самага Насцiнага воза, падскочыў на загоне i кратаўся зноў у iх наперадзе. Здавалася, ён i не мiнаў падвод.

Абагнаўшы Боганчыка, матацыкл стаў недалёка ад яго - наперадзе. Пасля, памалу пад'язджаючы, як сунучыся ўсё роўна, перагарадзiў яму дарогу. Заiрзаў Боганчыкаў жарабок, вiдаць, падцяты цуглямi. Падводы зноў наехалi адна на адну, спрудзiлiся i пасталi.

Таня ўбачыла, як саскочыў з воза, што мячык, Боганчык, як ссунуўся з мяхоў Махорка... Толькi Панок злазiў памалу, трымаючыся за ляжэйку, усё роўна што баяўся выпусцiць з рук...