Анатолий Кибеч - Улӑп таврӑнни

— Йышӑнатӑп.

— Пирӗн тӗн йӗркисене йышӑнатӑн-и? Чӑваш туррине кӳрентерместӗп тесе сӑмах паратӑн-и?

— Паратӑп.

— Пирӗн чӗлхемӗре йышӑнатӑн-и?

— Йышӑнатӑп.

— Ҫамрӑк Юман, ывӑлӑм, эсӗ тата мӗн калӑн?

— Пурне те йышӑнатӑп.

— Тата ҫакна асӑрхаттарам, кунти йӑласем ҫапларах: ҫамрӑккин ваттине сума сумалла, итлемелле. Аҫу санӑн ҫакна ҫирӗп тытса пырать, ӑру пуҫлӑхӗ пулсассӑн та ваттисем каланине итлет, хӑйне мӑнна хумасть. Ҫакна тытса пыма сӑмах паратӑн-и?

— Сӑмах паратӑп, тупа тӑватӑп.

— Улӑп паттӑр, халӗ эсӗ сӑмах пар. Элпипе Юмана йышӑнатӑн-и?

— Йышӑнатӑп.

— Ӗмӗр тӑршшӗпех пӗрле пурӑнса ирттерме Хӗвелпе Уйӑх умӗнче тупа тӑватӑн-и?

— Тупа тӑватӑп, — терӗ те Улӑп Хӗвеле хирӗҫ тӑрса аллисене ҫӗклерӗ.

— Халӗ эсир пурсӑр та пӗр ҫемье тесе ҫакӑ шурсухалсем умӗнче пӗлтеретӗп, ҫӳлти турӑ ячӗпе пил паратӑп: пӗрне-пӗри юратса ырлӑхпа, сывлӑхпа пурӑнӑр, чӑваш ятне ан ҫӗртӗр, халӑх ирӗклӗхӗшӗн ҫапӑҫма яланах хатӗр тӑрӑр. Халӑх умӗнче эпир ачасем кӑна пулнине ан манӑр. Ҫапла пултӑр!

— Ҫапла пултӑр! — терӗҫ виҫӗ хутчен пурте Хӗвеле хирӗҫ тӑрса аллисене ҫӗклесе.

— Халӗ сире кунта мӗн пулса иртнине кӑтартам, — терӗ Улӑп Элпипе Юмана сӑнав сӑрчӗ ҫине хӑпарма сӗнсе.

Чылайччен пӑхса тӑчӗҫ, ашшӗ ывӑлне темиҫе хутчен те унталла-кунталла тӗллесе кӑтартрӗ. Вӗсен сӑмахне илтмесессӗн те калаҫу мӗн пирки пынине тав\ҫӑрса илме пулатех. Улӑп аллипе сулчӗ. Таврана сӑрнай сасси хупласа илчӗ. Ку вӑл вӑрҫӑ вӑййи паянлӑха вӗҫленнине пӗлтерет. Ҫар ҫыннисем саланма тытӑнчӗҫ. Хӗвел те каҫ еннелле сулӑннӑ ӗнтӗ.

Лешсем сӑнав сӑртӗнчен аннӑ тӗле турхансем те ҫитсе тӑнӑ, Улӑпа саламларӗҫ, ырлӑх-сывлӑх сунчӗҫ. Нарпи те кунтах, ватӑ кукашшӗне киле илсе каймалла ӗнтӗ. Элпипе Нарпи пӗрне-пӗри асӑрхарӗҫ, анчах нимӗн те шарламарӗҫ, хӑйсене пач палламан ҫынсем пек тытма тӑрӑшрӗҫ.

— Ку ҫамрӑкки кам тата? — ыйтрӗ шӑппӑн Нарпи кукашшӗнчен.

— Улӑп ывӑлӗ вӑл. Юман ятлӑ.

— Ҫак савӑнӑҫлӑ хыпар ячӗпе сире пурсӑра та хам пата хӑнана чӗнетӗп, — терӗ пӗр турханӗ. — Ваттисене ларма кӳлнӗ утсене кунтарах илсе килме хушам-ха.

— Эпӗ каям-ха. Ҫамрӑксем вӑййа тухатпӑр терӗҫ, — пӗлтерчӗ кукашшӗне Нарпи.

Ҫакна Улӑп илтрӗ.

— Юмана та пӗрле илсе кай-ха. Ҫамрӑксемпе паллаштар ӑна, — терӗ.

Элпи темӗскер каласшӑнччӗ, анчах Улӑп хӑй сӑмахне малалла тӑсрӗ.

— Амӑшӗ хирӗҫ мар пуль тетӗп.

— Санӑн ирӗкӳ, мухтавлӑ Улӑп, — терӗ Элпи Нарпи ҫине шӑтарас пек пӑхса илсе.

— Ҫамрӑксен ҫамрӑксемпе пулмалла, кайччӑр ӗнтӗ, — илтӗнчӗ тахӑшин сасси.

Ҫамрӑклӑх вӑл питӗ канӑҫсӑр вӑхӑт, кунӗпе тырӑ вырсассӑн та, утӑ ҫулсассӑн та вӑййа тухас килет, ывӑнни те сисӗнмест. Вӑрҫӑ вӑййи хыҫҫӑн та ҫавах иккен. Нарпипе Юман ҫитнӗ ҫӗре чылайӑн пухӑннӑ кунта. Ытларах каччӑсем. Пӗр-пӗринпе кӗрешсе вӑй виҫеҫҫӗ. Акӑ пӗри пурне те ҫӗнтерсе пычӗ. «Тата кам юлчӗ-ха? Тен, эсӗ тухатӑн», — терӗ чи вӑйли тинтерех ҫеҫ пырса тӑнӑ Юмана.

Нарпи Юмана хӑлхаран темӗскер каларӗ те лешӗ вара кӗрешме тухрӗ. Унччен айккинче тӑракан хӗрсем те чупса пычӗҫ. Пурте курасшӑн. Ҫитменнине тата пач палламан каччӑ кӗрешӗве тухнӑ.

Юман леш тӗреклӗ качча пилӗкӗнчен меллӗрех ярса тытрӗ те ҫӳлелле ҫӗклерӗ, анчах мӗн тумаллине тӳрех тавҫӑрса илеймерӗ. Ҫавӑрса ҫапас — амантӑн. Шӑпах ҫав самантра Нарпи кӑшкӑрса ячӗ: «Юман! Яр ӑна!»

Юман итлерӗ. Лешӗ вара чӑнах та хӑраса ӳкнӗ иккен, сӑнранах паллӑ. Хӑйне парӑнтарасса Юман чышкине курсанах туйса илчӗ-ха вӑл. Мӗн тӑвӑн-ха, пӑрахса тарма юрамасть, хӑв чӗнсе кӑлартӑн пулсассӑн кӗрешмелле, чыса ӳкермелле мар.

— Кам вара эсӗ? — ыйтрӗ Юман парӑнтарнӑ каччӑ.

— Улӑп ывӑлӗ Юман вӑл, — пӗлтерчӗ Нарпи.

— Кун пек паттӑр пурри япӑх мар-ха вӑл. Пирӗншӗн те хӳтлӗх, — терӗ пӗри.

— Ачасем, атьӑр вӑйӑ картине тӑрар, — сӗнчӗ пӗр хӗрачи. — Юманпа Нарпие варрине тӑратар.

Вӑйӑ карти самай пысӑкскер пулчӗ, пӗр аллӑ ҫын та пулӗ. Пӗр-пӗринпе алӑран ҫавтӑнса юрлама пуҫларӗҫ. Нарпипе Юман варринче ыттисене хирӗҫ утса пычӗҫ. Юманшӑн, паллах, нихӑҫан курман япала, кунта кашни пулӑм тӗлӗнтермӗш. Чӑваш юррине те пӗрремӗш хут илтет вӑл.