Leopold Tyrmand: Zły

Mijając „Polonię” Kolanko pchnął lekko Kubusia w drzwi. Wypili trzy ćwiartki wódki, po czym długo siedzieli milcząc, zaś w milczeniu tym było mnóstwo wzajemnych uczuć i kupa zadowolenia. Pierwszy raz pili razem alkohol. Ta chwila wymagała bowiem wielkiej dojrzałości i głębokiego, obopólnego zrozumienia.

O, redakcje warszawskie! Ile w was czaru i odrębności od innych redakcji świata! Na dobrą sprawę — wszystkie redakcje, od Melbourne do Archangielska i od Valparaiso do Rangoonu, wyglądają jednakowo: wszędzie jest bałagan i sekretarz redakcji, zbrojny w nożyce i klej. Ale bałagan redakcyjny ma wszędzie i zawsze własną, wewnętrzną logikę, własny ukryty sens i ład, regulujący pozorną Hałaśliwość i niby chaotyczną bieganinę. Inny bałagan panuje w zacisznych, obszernych redakcjach skandynawskich, inny w ciasnych, rozdygotanych redakcjach włoskich, inny w ciemnych, pokrytych nigdy nie ścieranym kurzem redakcjach angielskich, a inny w warszawskich. Zaś mimo nieustającego bałaganu codziennie o oznaczonej porze ukazuje się gazeta i w tym zjawisku należy szukać wyjaśnienia, dlaczego bałagan redakcyjny jest zawsze bałaganem pozornym. Istnieje wiele rzeczy, różniących między sobą redakcje, są to: poglądy i zainteresowania, styl pracy i format drukowanej gazety, potencjał talentów i chwyty reklamowe oraz mnóstwo innych spraw. Natomiast jedna jedyna rzecz łączy wszystkie redakcje od Nowej Zelandii do Karelii i od Lizbony do Władywostoku: jest nią kult dziennikarskiej drapieżności polegającej na tym, aby wiedzieć najlepiej. Tylko te redakcje żyją, w których czai się po kątach, wśród stert makulatury, koszów do śmieci, biurek, maszyn do pisania, telefonów, dziennikarska drapieżność. W oczach, gestach i słowach krzyczących i piszących w nich ludzi musi wyraźnie błyszczeć wieczna, nieugaszona żądza, palące pragnienie, aby nigdy nie dać się niczym zaskoczyć, natomiast stale, zawsze, nieustannie i wszędzie zaskakiwać, olśniewać, oszałamiać innych. Powie ktoś: — Ależ to efekciarstwo — i będzie miał słuszność. Tak, to wielkie, wspaniałe efekciarstwo, które stworzyło współczesną prasę i jej potęgę. O reszcie decyduje stosunek do gazety. Paryżanin skłonny jest posądzać swą prasę o wszelkie bezeceństwa, ale się jej boi, londyńczyk drwi ze swej prasy, lecz jej wierzy, berlińczyk niezbyt dowierza swej prasie, ale się jej słucha, warszawiak kpi ze swej prasy niemiłosiernie, ale się z nią liczy. Dlatego też w rzadko której metropolii prasa może uczynić tyle złego lub dobrego, tak wiele stworzyć lub tak doszczętnie zniszczyć, jak w Warszawie. Dlatego codzienna liturgia kultu tego, aby wiedzieć najlepiej, stanowi w warszawskich redakcjach tak wiele. Są one bezlitosne, te redakcje, dla tych, którzy nie wiedzą najlepiej, zaś ci, których nie można niczym zaskoczyć, którzy wiedzą wszystko bez pudła, chociażby tylko w pierwszej sekundzie rozmowy, ci stanowią o obliczu tych redakcji. Do takich należał właśnie Edwin Kolanko. Geniusz jest rzeczą bezwzględną: można być genialnym portierem hotelowym czy sprzedawcą tekstyliów, o geniuszu decyduje, jak się daną rzecz robi, a nie co się robi, i dlatego nie będzie w tym żadnego nadużycia, gdy stwierdzimy, że Kolanko był dziennikarzem genialnym. Jak to się działo, że wiedział on zawsze tego samego dnia, gdy zadecydowana została jakaś zmiana w rządzie lub budowa nowego, gigantycznego osiedla mieszkaniowego, gdy odkryte zostały nowe, sensacyjne wykopaliska, dokonany nowy polski wynalazek albo postanowiony nowy rozwód, o którym głucho jeszcze było przy stolikach warszawskiej bohemy w „Lajkoniku” — to pozostanie na zawsze jego tajemnicą, Jak robił, że najbardziej rewelacyjną i skomplikowaną historię kryminalną potrafił zawrzeć w czterdziestu wierszach jednej szpalty, w której oprócz wyczerpujących informacji były jeszcze barwność i dowcip — tego nikt nie potrafił dojść. Dość na tym, że wszyscy wiedzieli na pewno, iż Edwin Kolanko to wielki dziennikarz, chociaż nie potrafili wytłumaczyć, na czym ta ich pewność polega. Tymczasem wytłumaczenie było samo w sobie dość proste: Edwin Kolanko był dziennikarzem absolutnym, kwintesencją gazeciarskiej drapieżności, wszystko w nim służyło dziennikarstwu, wszystko w nim mówiło o dziennikarstwie. Na przykład zwykłe burberry w kolorze khaki, miękki wełniany szalik i brązowy kapelusz, które na każdym innym człowieku wyglądają jak normalny płaszcz, szal i kapelusz, nabierały na Kolance w jakiś magiczny sposób cech wyrazistego uniformu. Widząc je, każdy mówił bez wahania: — Ten facet jest dziennikarzem. Ubrany jest jak najtypowszy dziennikarz.

Kolanko szedł niezbyt czystym korytarzem, otwierał drzwi różnych pokojów, rzucał w nie uśmiechnięte: — Dzień dobry. Jak się masz? — i natychmiast zamykał je za sobą. Wolał nie ryzykować zasadniczych wymian poglądów z redaktorami mutacji prowincjonalnych, recenzentką teatralną lub kierowniczką działu sierocińców. Wszedł do sekretariatu, w którym panował straszny krzyk, stanowiący w istocie przyjacielską rozmowę o wyścigach konnych pomiędzy dwoma wysokimi reporterami sportowymi a specjalistą od porad prawnych. Obok, rozwalony na bujającym fotelu, znany felietonista śpiewał z uczuciem modną piosenkę o melancholijnej doli starego konia, który musi ustąpić miejsca samochodom na drodze. Pośrodku tej nawałnicy dźwięków przy dużym biurku, pokrytym pedantycznie ułożoną korespondencją, zaproszeniami, terminarzami, siedziała z godnością starsza pani, ślicznie uczesana, uderzająco schludna, o śladach dużej urody na twarzy. Wchodzącego Kolankę pozdrowiła promiennym uśmiechem, po czym spokojnie przypudrowała nos. — Skąd się tu wziął ten fotel babuni? — spytał Kolanko wskazując na siedzenie rozbujanego felietonisty. — To jest pierwsza nagroda w nowym konkursie pod nazwą: „Walczymy z bezsennością!”, panie redaktorze. Stefan powiedział, że trzeba znaleźć piękny symbol tej walki, wobec tego nabyliśmy ten fotel w drodze kupna. — Czy jest Stefan? — spytał Kolanko. — Jest — odparła pani. Kolanko bez pukania otworzył drzwi z napisem „Redaktor Naczelny” i wszedł do pokoju.

Pokój był urządzony brzydko, przy pomocy tanich imitacji drogich mebli. W oszklonej bibliotece leżały bezładnie i nieporządnie jakieś broszury. Przy oknie stał niski człowiek, trzymając ręce w kieszeniach marynarki. Patrzył w okno, na zawalone belami gazetowego papieru długie podwórko. Z dołu dochodziło dudnienie maszyn drukarskich. Człowiek przy oknie odwrócił się i rzekł:

— Jak się masz? Siadaj.

Był młody” miał twarz pociągającą i bystre, ciemnoniebieskie oczy. W jego okrągławej postaci uwidoczniały się skłonności do tycia. Uśmiechnął się i uśmiech ten podkreślił jeszcze jego rzeczywistą młodość.

Kolanko usiadł w fotelu, przerzucając nogi przez skórzane oparcie. Redaktor naczelny rzekł:

— Imponujące. Na medal, doprawdy. Masz dar nieustannego wprowadzania mnie w podziw. I to od szesnastu lat. Za każdym razem z innego powodu. Takich skarpetek jeszcze nie widziałem.

— Podobają ci się? — rzekł Kolanko bez wesołości. — Bardzo się cieszę.

— Podobają się to może niewłaściwe słowo. Ale są doprawdy imponujące — uśmiech naczelnego redaktora był samą ironią, lecz tak dobrotliwą i pobłażliwą, że zniewalającą do rewanżu. Kolanko uśmiechnął się.

— Słuchaj, Stefan — rzekł — masz chwilę czasu?

— Dla ciebie zawsze. Od szesnastu lat mogę cię słuchać o każdej porze dnia i nocy.

— Dobrze, że zaznaczasz te szesnaście lat. To, co ci powiem, dotyczy spraw dawnych, może jeszcze starszych.

— Ciekawe — rzekł redaktor naczelny, siadając za biurkiem i wysypując papierosy na szklany blat. — Bierz. I słucham cię.