Василий Хомченко - Крэсла з гербам i розныя крымiнальныя гiсторыi (на белорусском языке)

Факты, прыведзеныя Калiберавым, Сямёнаў пацвердзiў, але даў iм зусiм iншае тлумачэнне. Так, свайго ката ён сапраўды назваў Генералiсiмусам, толькi ж меў на ўвазе не Сталiна, а Чан Кайшы. "У майго ката ж вусы белыя, як у Чан Кайшы, а не чорныя, як у генсека", - сказаў Сямёнаў.

Судовае следства падышло да канца, i пара было пераходзiць да судовых спрэчак. Але я цягнуў са следствам, усё яшчэ што-небудзь распытваў то ў падсуднага, то ў Калiберава. Мне, як i пракурору з адвакатам, Калiбераў быў непрыемны, нiхто з нас i не хаваў да яго непрыязнасцi. Сваiмi пытаннямi я, канечне, асцярожна стараўся ўкалоць яго самалюбства, падкрэслiць яго подласць, паказаць, што данос на суседа ёсць не доблесць, не праява патрыятызму, а нiзкi ўчынак. Калiбераў, вядома ж, зразумеў гэтыя намёкi, твар яго запунсавеў, не ад сораму, канечне, а ад пратэсту i абурэння за такiя да яго адносiны.

- Вы што, мяне асуджаеце? - не ўтрымаўся ён. - Я зрабiў тое, што павiнен зрабiць кожны савецкi чалавек. Я - камунiст.

I я заўважыў, што ў яго пачалi дрыжаць пальцы на правай руцэ, а потым i сама рука.

Я спытаў, якi ў яго стан здароўя, цi быў паранены, кантужаны.

- Я меў кантузiю, - адказаў ён.

- На вайне?

Ён павагаўся i сказаў:

- Пасля вайны.

I расказаў, як гэта было. Пасля заканчэння вайны Калiберава прызначылi начальнiкам эшалона нашых воiнаў, вызваленых з нямецкiх лагераў. Iх везлi з Аўстрыi некуды ў Сiбiр таксама ў лагер, але ўжо ў наш, так званы фiльтрацыйны. Калi прыбылi на нашу тэрыторыю, Калiбераў, баючыся, што ваеннапалонныя могуць разбегчыся, загадаў пазамыкаць вагоны i нiкога не выпускаць. Ваеннапалонныя запратэставалi. Не сталi даваць замыкаць сябе на замок. Характар у Калiберава цвёрды, ён не адступiўся, загадаў некалькi самых актыўных ваеннапалонных, у тым лiку i маёра лётчыка, збiтага ў баi за дзесяць дзён да канца вайны, пасадзiць у карцэр, каб не падбухторвалi iншых. Можа б, i прыцiхлi ваеннапалонныя, каб Калiбераў не назваў iх здраднiкамi i баязлiўцамi. Той лётчык-маёр у прыпадку нянавiсцi скокнуў з дзвярэй вагона на Калiберава i кiнуў яго на рэйкi. Калiбераў ударыўся галавой аб бетонную шпалу i атрымаў цяжкае сатрасенне мозга.

- Са мной гэтыя здраднiкi, - заключыў свой расказ Калiбераў, - учынiлi тэрарыстычны акт.

Не вытрымаў пракурор, якi ў сорак першым трапiў сам у палон, уцёк з яго i ваяваў у партызанах.

- Чаму вы называеце ваеннапалонных здраднiкамi? - спытаў ён.

- А так iх таварыш Сталiн называў.

- Ну а цяпер якi ў вас стан здароўя? - працягваў я допыт. - Бываюць непрытомнасцi, галюцынацыi?

- Рэдка, але бываюць.

Чым я больш распытваў пра яго стан здароўя, тым ён больш скардзiўся на яго i прызнаваўся, што бываюць i галюцынацыi.

Я i ўхапiўся за гэта. Я рызыкнуў тады па сваёй нявопытнасцi здорава: я вынес вызначэнне аб правядзеннi судова-псiхiятрычнай экспертызы галоўнага сведкi Калiберава, адзначыўшы ў тым вызначэннi, што суд не можа пакласцi ў аснову прыгавору паказаннi сведкi, псiхiчны стан якога выклiкае сумненнi.

Для мяне наступiлi трывожныя днi, я баяўся, што вышэйшы суд адменiць маё вызначэнне i я атрымаю добры наганяй, а то i спагнанне.

Пратэсту, аднак, нi з вышэйшага суда, нi з пракуратуры не было, а Калiберава паслалi на псiхiятрычную экспертызу ў ваенны шпiталь, дзе ён праляжаў, а заадно i палячыўся ад iншых хвароб каля двух месяцаў.

Я, канечне, ведаў, што эксперты прызнаюць яго здаровым, вменяемым - парасейску кажучы, i Сямёнава ўсё адно засудзяць. Але ж, як гавораць, памры ты сёння, а я заўтра.

За гэты час многае змянiлася. Памёр генералiсiмус. Хоць яшчэ i не аб'явiлi пра яго крывавыя злачынствы, але людзi пасмялелi, думкi iх, паводзiны змянiлiся. Калiберава сапраўды прызналi здаровым, а справу Сямёнава круцiлi, вярцелi i, у рэшце рэшт, спынiлi самi асабiсты. Сямёнава вызвалiлi, i ён адразу ж папрасiў начальнiка гарнiзона рассялiць яго i Калiберава ў розныя дамы.

...Вось што мне ўспомнiлася ў гасцях, вось хто быў той самы цёзка пралетарскага пiсьменнiка.

- Калiбераў, - сказаў я, калi той падняў чарговы тост, - раскажыце вясёлую гiсторыю пра ката, якога ваш сусед назваў Генералiсiмусам. Няхай пасмяюцца.

Ён крута павярнуўся да мяне, нейкi час углядваўся, але па выразу твару яго я зразумеў, што мяне ён не пазнаў i не ўспомнiў, хто я, дзе сустракалiся.

Застольнiкi зацiкавiлiся гэтым катом Генералiсiмусам, пачалi прасiць расказаць пра яго i мяне, i Калiберава. Я вылез з-за стала, развiтаўся з усiмi паклонам i выйшаў.

- Няхай ён раскажа, - сказаў я з парога. - Даносы, вiдаць, ён i цяпер робiць.

СПАДАРОЖНIК

У канцы шасцiдзесятых я ехаў у цягнiку з Масквы да Мурманска на месца сваёй службы. Дарога - дальняя, сумная, за вокнамi вагона шэры асеннi дождж суправаджаў нас, пасажыраў, увесь час.