Жорж Сименон: Раманiст (на белорусском языке)

Чаму ж, мяркую я, раманiст павiнен манiпуляваць iдэямi спрытней за вясковага лекара цi аратага? Мяне заўсёды бянтэжылi пытаннi, якiя задаюць нам журналiсты, беручы iнтэрв'ю:

- Што вы думаеце пра пасляваенны перыяд? Пра рускае пытанне? Пра атамную бомбу? Пра беспрацоўе цi пра забастоўкi?

Уявiце сабе, нiчога не думаю! Вельмi рэдка рэпарцёр, несумненна пазбаўлены цалкам фантазii, просiць мяне проста расказаць пра маю справу.

I аднак, калi б я вырашыўся пагаварыць з вамi аб рамане ўвогуле, калi б пачаў: "Раман - гэта..."

А праўда, што гэта такое - раман?.. Як на маю думку, дык гэтае паняцце вельмi шырокае. Я нагаварыў бы вам процьму глупстваў i банальнасцей. Калi стаiш за варштатам, бачыш толькi варштат. Так i са мною. Iншыя раманiсты? Я альбо не ведаю iх, альбо ведаю вельмi дрэнна, так што мне не выпадае гутарыць пра iх.

Адкуль цi куды iдзе раман? Тэма адмысловая, але тут мусова патрабуецца погляд звонку, а не знутры. Так што гэта справа крытыка альбо якога-небудзь доктара лiтаратуразнаўства.

Шаноўныя панове, гэта ўступ, каб прызнацца вам, што я не буду гаварыць нi аб рамане, як было абяцана, нi нават аб раманiстах, а ўсяго толькi пра аднаго з iх, пра таго адзiнага, каго хоць трохi ды ведаю - гэта значыць пра сябе.

I прашу зразумець, што гэта зусiм не з пыхлiвасцi, а, наадварот, ад сцiпласцi: я не адчуваю сябе падрыхтаваным гаварыць пра нешта iншае. Зрэшты, паверце, я не буду закранаць нi сваю творчасць, якая, дальбог, не заслугоўвае такога гонару, нi пра свае творчыя планы. Я хачу пагутарыць з вамi прыкладна ў такiм духу:

- Вось як я стаў сталяром, выбачайце, раманiстам... Гэта варштат, а гэта iнструменты... Гэта вось робiцца такiм чынам... Каб зрабiць стол, гэта значыць раман, трэба пачынаць вось з гэтага i вось з гэтага...

Толькi майце на ўвазе, гэта зусiм не азначае што iншыя робяць гэтаксама. Але ўрэшце, каб зразумець рамеснiка, трэба хоць трохi ўяўляць сабе ягонае рамяство. Вось прыкладна тое, пра што я хачу сёння расказаць.

- Як вы сталi раманiстам? Калi i як да вас прыйшла думка пiсаць раманы?

Класiчныя пытаннi, якiя заўсёды задаюць нам. Аднак, за рэдкiмi выняткамi, адказы бываюць адны i тыя самыя. Думаю, мне не было i трынаццацi гадоў, калi я вырашыў, што прысвячу сваё жыццё пiсьменнiцтву. Чаму? Мне цяжка адказаць, а ўжо тады я ўвогуле не змог бы растлумачыць. Бацька мой не пiсаў. Нiхто з раднi, нiхто з нашых сяброў i знаёмых - таксама. Аднак я казаў адно: "Я буду пiсаць..." А паколькi я не ўяўляў, што пiсьменнiцтва можа быць прафесiяй, што лiтаратурная праца можа даць чалавеку сродкi на iснаванне, бацькам я заяўляў:

- Хачу быць святаром цi афiцэрам.

Яны не разумелi гэтага "цi". Чаму святаром цi афiцэрам? Сотнi разоў яны задавалi мне гэтае пытанне, але я ўпарта адмаўляўся адказваць на яго. Прычына, вымушаны вам прызнацца, была ў тым, што маё жаданне пiсаць здавалася мне калi ўжо не сараматным, дык, ва ўсякiм разе, чымсьцi такiм, пра што нельга казаць уголас.

Дык чаму ж усё-такi казаў я, што хачу стаць менавiта святаром цi афiцэрам?

Я бачыў, як кюрэ нашага прыхода нетаропка гуляе ў садзе свайго дома, пачытваючы малiтоўнiк. Бачыў афiцэраў, якiя ў любы час раз'язджалi вярхом цi прагульвалiся па горадзе. I ў iх, i ў святароў быў вольны час, якi яны спакойна i прыемна бавiлi. Iхняя прафесiя, нават адмысловае адзенне надавалi iм нейкую вартасць, якая злiвалася ў маiм уяўленнi з роляю пiсьменнiка. I нарэшце я меў адно яшчэ больш наiўнае меркаванне: у iх былi чыстыя рукi; нi тым, нi другiм не даводзiлася займацца цяжкаю працаю, ад якой рукi грубеюць i пакрываюцца мазалямi.

Iшлi школьныя гады. Як многiя, я пiсаў благiя вершы. Як многiя, у трэцiм класе я арганiзаваў часопiс, якi выходзiў у некалькiх экземплярах; былi выпушчаны ўсяго два нумары, але гэтага хапiла, каб мяне ледзь не выкiнулi з калежа. Няварта дадаваць, што часопiс быў страшэнна непачцiвы да настаўнiкаў. Я прыводжу гэтыя малацiкавыя драбнiцы толькi таму, што, як i ўсе, чытаў бiяграфii пiсьменнiкаў, якiя былi да мяне, i згадваю толькi адно выключэнне з агульнага правiла: усе пiсьменнiкi ў пэўны момант адчувалi патрэбу выдаваць школьны часопiс i закранаць у iм сваiх настаўнiкаў. Усе яны ледзь не вылецелi са школы, а нехта, думаю, i сапраўды быў выключаны.

Я не сцвярджаю, што гэта ўмова sine qua non*, абавязковая прыкмета прызвання, i не хацеў бы бянтэжыць кандыдатаў у раманiсты, якiя ў школьныя гады не выдавалi часопiсаў.

* Абавязковая (лац.).

I ўсё ж я пытаюся ў сябе: а цi не было гэта сiмптомам? Цi не выяўлялася тут патрэба аднаўляць на свой лад людзей, якiх бачыш побач? Бо ў часопiсах падобнага кшталту амаль нiколi не знаходзiш выкладу якiх-небудзь iдэй. У некаторых, праўда, вучнi ставяць i абмяркоўваюць палiтычныя i фiласофскiя пытаннi. Але гэтыя не стануць раманiстамi. Як мне здаецца, будучага раманiста характарызуе патрэба ператвараць жывых людзей цi, калi вам даспадобы больш прэтэнцыёзнае вызначэнне, замешваць чалавечае цеста. Рэдка ён таксама вылучаецца i прыкладнымi паводзiнамi. Хiба не трэба ўбiраць у сябе жыццё ўсiмi порамi, каб перастварыць яго? Хiба не трэба як мага болей кантактаваць з людзьмi, каб нанова стварыць iх? Адсюль жудасны голад, жудасная прага жыцця ва ўсiх ягоных праявах, патрэба пагружацца ў чалавечае, пакуль не аб'ясiся iм да агiды.