François-René de Chateaubrian - Atala

katarakta – zaćma, zmętnienie soczewki ocznej, jedna z przyczyn ślepoty. [przypis edytorski]

Bossuet, Jacques-Bénigne (1627–1704) – fr. biskup katolicki, nadworny kaznodzieja Ludwika XIV, wychowawca jego syna; wybitny mówca, teolog, autor licznych traktatów apologetycznych. [przypis edytorski]

Renan, Ernest (1823–1892) – fr. pisarz, historyk, filolog, orientalista, filozof pozytywista, krytyczny badacz historii religii; znał biegle języki starożytne (łacinę, grekę, staroarabski, hebrajski) i opierając się na swojej wiedzy prowadził drobiazgowe studia biblistyczne; jego najbardziej znane dzieło to Życie Jezusa (1863); Biblię Starego i Nowego Testamentu analizował jako zbiór mitów. [przypis edytorski]

Taine, Hippolyte Adolphe (1828–1893) – fr. filozof, historyk, krytyk i teoretyk kultury; członek Akademii Francuskiej; jeden z głównych przedstawicieli pozytywizmu. [przypis edytorski]

Flaubert, Gustave (1821–1880) – fr. pisarz, wybitny realista, uważany też za jednego z pierwszych przedstawicieli naturalizmu. Dzieła: Pani Bovary (1857), Salambo (1862), Szkoła uczuć (1869), Kuszenie św. Antoniego (1874). [przypis edytorski]

Hugo, Victor (1802–1885) – francuski pisarz, poeta, dramaturg i polityk, czołowy prozaik francuskiego romantyzmu, autor m. in. Nędzników . [przypis edytorski]

Lamartine, Alphonse Marie Louis de (1790–1869) – fr. poeta, polityk liberalny; tradycyjnie uznawany za prekursora francuskiego romantyzmu; członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Verlaine, Paul (1844–1896) – fr. poeta, zaliczany do tzw. poetów wyklętych, przedstawiciel impresjonizmu w literaturze. [przypis edytorski]

Claudel, Paul (1868–1955) – fr. poeta i dramaturg, symbolista; członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

Almanach Muz (fr. Almanach des Muses ) – fr. czasopismo poetyckie założone w 1765; ukazywało się co roku, zawierało wybór najnowszej poezji, noty krytyczne i informacje o wydarzeniach literackich; publikowali w nim m.in. Wolter, Chamfort, Beaumarchais i Delille; podczas Rewolucji Francuskiej wydrukowano w nim Marsyliankę (1793); publikacji „Almanachu” zaprzestano w 1833. [przypis edytorski]

Les Natchez – tytuł polski: Naczezi . [przypis edytorski]

indyjski – tu daw.: indiański, dotyczący Indian. [przypis edytorski]

rojalizm – opowiadanie się za monarchią. [przypis edytorski]

Dzieło to [„Studium o rewolucjach”], owoc gorzkich refleksji nad ludzkością – bieg myśli, jaki nasunęły Chateaubriandowi okrucieństwa rewolucji, pokrewny jest z ideologią bolszewizmu zawartą w utworze Rostworowskiego Miłosierdzie . „Postęp nie istnieje, nie warto robić rewolucji, pragnienie poprawy losu jest złudą, historia kręci się ciągle w kółko”. A przyszłość? Później ujrzy ją Chateaubriand w religii; obecnie odpowiada: „Nie wiem; to, co widzę w historii, to karuzela barbarzyństwa i szaleństwa. Zapewne będzie tak zawsze”. [przypis tłumacza]

Geniusz chrześcijaństwa (fr. Génie du christianisme ) – pierwszy polski przekład ukazał się w r. 1818 pod tytułem Duch wiary chrześcijańskiej . [przypis edytorski]

ustalić się – tu: osiąść na stałe. [przypis edytorski]

książę d'Enghien – Ludwik Antoine de Burbon (1772–1804), krewny burbońskich królów Francji, ostatni potomek rodu Condé. Podejrzany o udział w spisku, z rozkazu Bonapartego, pełniącego funkcję Pierwszego Konsula, został porwany z neutralnej Badenii. Kiedy podejrzenia nie potwierdziły się, postawiono mu zarzut udziału w walkach przeciw Republice trzy lata wcześniej i krótkim procesie rozstrzelano. Śmierć księcia zaszokowała arystokrację europejską, która przestała ufać Bonapartemu. [przypis edytorski]

Kwowadisy – spolszczona lm. od Quo vadis , tytułu powieści Henryka Sienkiewicza. [przypis edytorski]

diariusz (daw.) – dziennik. [przypis edytorski]

pamflet – utwór zmierzający do zdemaskowania, ośmieszenia, a nawet poniżenia danej osoby czy instytucji. [przypis edytorski]

O Buonapartem i o Burbonach – fr. De Buonaparte et des Bourbons (1814). [przypis edytorski]

rewolucja lipcowa – kilkudniowe powstanie we Francji w 1830 r., w wyniku którego obalony został Karol X Bourbon, usiłujący przywrócić absolutyzm, a na tron powołano Ludwika Filipa I. [przypis edytorski]

upadek Orleanów – abdykacja (24 lutego 1848) i ucieczka króla Ludwika Filipa I, pochodzącego z orleańskiej linii rodu Burbonów; spowodowane zamieszkami podczas rewolucji lutowej, zakończonej proklamowaniem Drugiej Republiki Francuskiej. [przypis edytorski]

leitmotiv (z niem.) – motyw przewodni. [przypis edytorski]

mienić – nazywać, określać jako. [przypis edytorski]

Wielki Testament – utwór Franciszka Villona, wyróżniający się na tle literatury średniowiecznej swoim osobistym charakterem. [przypis edytorski]

Wyznania (fr. Les Confessions ) – autobiograficzna powieść Jana Jakuba Rousseau, napisana w 1770, opublikowana w 1782, po śmierci autora. [przypis edytorski]

Od Wielkiego Testamentu Villona 1460 (!) aż do „Wyznań” Jana Jakuba Rousseau, żyła liryzmu kryje się pod ziemią – o ile nie zechcemy wciągnąć w jej obręb tego ogromu przejmującej niesamowitej poezji, jaka bucha z Myśli Pascala. [przypis tłumacza]

Adolf (fr. Adolphe ) – powiastka Benjamina Constanta (1767–1830) wyd. w 1816, arcydzieło fr. literatury romantyzmu, opowiadająca o miłości introwertycznego, melancholijnego młodego narratora do starszej kobiety. [przypis edytorski]

Spowiedź dziecięcia wieku – powieść romantyczna Alfreda de Musseta (1810–1857), wyd. w 1826, napisana na podstawie przeżyć autora, mająca formę wyznań rozgoryczonego narratora rozliczającego się ze swoją miłosną przeszłością. [przypis edytorski]

Panna de Maupin – romantyczna powieść Théophila Gautier (1811–1872), wyd. w 1835, w formie listów pisanych przez główną bohaterkę i zakochanego w niej D'Alberta. [przypis edytorski]

Lelia – romantyczna powieść George Sand (1804–1876), wyd. w 1833, o tragicznej miłości poety Stenia do tytułowej bohaterki. [przypis edytorski]

Lespinasse, Jeanne Julie Éléonore de (1732–1776) – prowadząca jeden z najsłynniejszych salonów w Paryżu, zwana Muzą Encyklopedystów, znana z miłosnych listów do hrabiego de Guibert, opublikowanych po jej śmierci. [przypis edytorski]