Неизвестно: Эпісталярыя

Улетку 1937 г. я паехаў уніз па Волзе і спыніўся ў сяле на мяжы з Казахстанам, а Азбукін рушыў далёка на ўсход і даехаў да Таджыкістана, дзе і загінуў у пачатку вайны.

Старэйшая яго дачка, казалі мне, працуе ў Ленінградскім універсітэце, але яна мала ведала бацьку (прыязжджала трохі ў Налінск і Ульянаўск), тым болей, што яе бацькі разышліся, калі яна была малая. Другая дачка ад другой жонкі, казалі, недзе працуе каля Разані садаводам, але яна была зусім малая, калі загінулі бацькі, і пэўна таксама нічога ня ведае, ці, інакш кажучы, ня памятае пра бацьку.

У жыцці Азбукін быў, што завецца, «лёгкі» чалавек, звычайна ў добрым гуморы. Ён шмат што ведаў і быў бы, пэўна, добрым вучоным.

З Максімам Гарэцкім спатыкаўся толькі некалькі разоў і сказаць пра яго няма чаго.

З вясны 1931 г. па 1936 ці 1937 г. у Вятцы жыў Н.Чарнушэвіч. Але ж ён жыве ў Мінску, і найлепш было б зайці да яго самога, тым больш, што ён хворы і бывае надта рады, калі да яго хто зойдзе. Можа як дзіва для Вас, скажу, што ён адзін час быў дацэнтам фізікі ці біяфізікі ў Вяцкім (здаецца вэтэрынарным) інстытуце. Каб весці заняткі, ён працаваў ня менш за 20 гадзін у суткі. Скончылася гэта тым, што ў яго сталіся глыбокія каверны, і дактары ў 1932 г. сказалі, што ён праз месяц ці два памрэ. Працу ён, ведама, пакінуў, але, зарабіўшы грошай, наказаў насіць яму малака і штодня па кавалку масла. Піў гарачае малако з маслам, і вось жыве да гэтага часу.

З Уржуму некалькі разоў званіла мне жонка Жылкі. Яна пакінула яго прыблізна ў чэрвені 1932 г. і паехала ў Ленінград (прыехала ў Уржум у верасні 1931 г.). Жылка прысылаў мне свае апошнія вершы і пераклады са скандынаўскіх паэтаў. Прыслаў і свой «Тэстамэнт», з якога памятаю толькі адзін радок: Умыйся чэрвенскім дажджом, жыві, расці, цвіці бясконца.

Усё гэта ў свой час загінула. Відаць, ніхто ня ведае, дзе нават яго магіла. У студзені (здаецца, так) 1933 г. яму дазволілі паехаць у Крым, але ён быў зусім хворы, жыў адзін, і выехаць ня мог. Памёр пэўна ўвесну 1933 г. Казаў пра сваю маленькую дачушку, якая, здаецца, гадавалася ў яго маткі. Праўда, можа што і блытаю, бо было вельмі даўно, але прыезд і ад’езд жонкі памятаю добра.

Гурскі і Міцкевіч у 1933 ці 1934 г. прыехалі ў Вятку, дзе Міцкевіч скора памёр.

Вось па крысе тое, што памятаю.

15 снежня 1966 г.

М.Улашчык

М.І. Ермаловічу

Шаноўны Мікалай Іванавіч!

У «Тэзісах» Ваш пункт погляду выкладзены ў вельмі скарочаным выглядзе, і таму некаторых асноўных палажэнняў проста не відаць. У прыватнасці, з тэзісаў не зусім зразумела, хто жыў у Нальшанах. Кажучы больш дакладна, вядома, што племя літоўскае, але незразумела, у якіх адносінах [яно] было да тае Літвы, якая ў Вас акрэслена на карце. З тых крыніц, якія Вы скарысталі, на Густынскі летапіс нельга спасылацца цалкам, бо ён пісаны ў позні час, калі Літвою звалі ўсіх жыхароў ВКЛ, як і ўсю тэрыторыю ВКЛ (я пра гэта ўжо Вам пісаў раней). У выданні «Белоруссия в эпоху феодализма» змешчаны ўрывак ня летапісу, але пераклад з хронікі Стрыйкоўскага. Зараз хроніку, у аснове якой знаходзіцца хроніка Стрыйкоўскага, рыхтую да выдання, і лічу, што Стрыйкоўскі карыстаўся пэўна большаю колькасцю летапісаў, чым на гэта ў свой час паказаў Рогаў. У кожным разе, там на першае месца ставяцца то рускія, а то літва, сталіца знаходзілася то ў Наваградку, то ў Кернаве (між іншым, самі наваградчане яшчэ ў час першай сусветнай вайны свой горад звалі Наваградак).

Паколькі праблема, якую Вы разглядаеце, надта цьмяная, і яе на падставе пісьмовых крыніц вырашыць пэўна ня ўдасца, варта было б больш увагі звярнуць на археалагічныя матэрыялы, бо паміж рэчамі славянскімі і літоўскімі ў XI — XIII ст. павінна быць істотная розніца.

5.ІV.70 г.

М.А. Ючасу

Дарагі Мечыслаў Адольфавіч!

Паколькі пра сваё жыццё даводзілася пісаць амаль што сотню разоў (аўтабіяграфія), то я запомніў яе капітальна. Нарадзіўся 1 лютага (па старому стылю) у 1906 г. у сялянскай сям’і каля Мінска (зараз звычайна пішу ў Мінску). Сям’я выдзялялася тым, што ўсе любілі кнігу і шмат чыталі. Пачатковую школу (народную) скончыў у мястэчку, у 1917 г. паступіў у Мінскае вышэйшае пачатковае вучылішча (чатырохкласнае), а затым вучыўся яшчэ ў дзвюх школах і цалкам скончыў сярэднюю школу ў 1924 г. У 1919 г. наша школа стала беларускай, якая і прывіла мне цікаўнасць да гісторыі і этнаграфіі свайго краю, але наогул у школе вучылі дрэнна, і мы выйшлі адтуль з вельмі слабымі пазнаннямі.

У 1924 г. паступіў на сацыяльна-гістарычнае аддзяленне педагагічнага факультэта Беларускага дзяржаўнага універсітэта ў Мінску, дзе адразу стаў спецыялізавацца па гісторыі Беларусі і Вялікага Княства Літоўскага. Займаўся на семінарах Пічэты (Літоўскі статут), слухаў лекцыі Даўгялы (крыніцазнаўства па гісторыі Беларусі), Доўнар-Запольскага (гісторыя народнай гаспадаркі Беларусі) і г. д. Універсітэт скончыў у 1929 г. Адначасова з вучобай ва універсітэце працаваў у Беларускай дзяржаўнай бібліятэцы ў Мінску.