Анатоль Казлоў - Адкуль з'яўляюцца яны...

У хаце ўсё тое ж, што і пяць, дзесяць гадоў таму. Тут, відаць, час заблытаўся ў старых, парэпаных сценах, у высахлых дубовых і кляновых галінах, якія кожны год мяняе бабуля па кутох хат на Троіцу. А мо час баіцца пераступаць хісткі парожак паміж сенцамі і жылым пакоем. Парог няроўны, шчарбаты, на ім кожную зіму бабуля наколвае смольныя цельпушкі на шчэпкі на распал у печы. А як дыхаецца? Бліны ж са смятанай — цуд!

Дык усе здаровенькія, усе на нагах? Ну то і дзякаваць Богу. I я патроху ківаюся, нічога сябе пачуваю. Толькі спіна, халера б на яе, прыхопіць, тады ўжо паляжу, пакачаюся, яна і ўлашчыцца — адпусціць. Ты еш, слухай мяне і еш. Выгаваруся хоць, а то распёрла ад слоў, як мех-крапіўнік. Змарнелы нейкі ты, Максімачка. Цяперака слабыя пайшлі людзі. Звонку глядзіш, дык, здаецца, здаравенныя, сытыя мужыкі і бабы, а нутро-то ва ўсіх гнілое. Гэта як пні-трухлявікі ў лесе. Паб’юць іх шашалі ўсярэдзіне, і толькі шкарлупіна стаіць і блішчыць, а піхнеш жа нагой — адна трухлядзь і ўзаўецца, аж вочы засціць. Ты ж звонку змарнелы, затое, можа, нутро здаровае і чыстае, як лёд, а, Максімка?

— Ага!

— Тады і добра. Добра тады,— бабуля прымоўкла, аб нечым думае. Пасля, нібы спахапіўшыся, пытаецца: — Можа, хлусіш мне?.. Калі нешта смыліць — прызнайся. Я цябе вылекую за адзін мірг вока. Ніякімі таблеткамі труціць не стану. Слова і зёлкі — во ў чым сіла. Ты так яхідна не ўсміхайся, Максімачка, не гняві сілу, якую не ведаеш, якую не бачыў, ды і вухам не чуў.

— Я што? Я нічога. Наеўся ад пуза, яно вунь праз папругу перавалілася. Так еўшы, не доўга і тлушчам заплысці. Буду што вяпрук кормны. Не, так есці...

— Хто есць, Максімачка, той і цягне. Нездарма ж старыя людзі яшчэ мне, як была я ў дзеўках, гаварылі: «Не пад’ясі — і залатую фурманку аддасі». Тлу­шчам нашы людзі не заплываюць. Калі чалавек не зломак, рукі на месцы ды вока гаспадарскае, то і няма калі прылегчы ці прысесці. Паўсюль, дзетка, рукі прыкласці трэба. Без гэтага, без клопату і стол пусты будзе, щто тая лысіна ў майго суседа. Дзеда Чупрэя памятаеш? Ну я пра яго лысіну і кажу. Можа б, табе прылегчы трохі, усё ж з дарогі. А я пакуль збегаю шчаўе нашчыпаю. Заўтра халаднік згатуем. Вазьмі падушку на куфры, што ля маёй пасцелі, і прыляж на канапку. Аддышыся, дзетка. Ай-ай-ай, такі змарнелы. Паспі, Максімачка.

Я прылёг. Не паспеў адпусціць на нагавіцах папру­гу, а сон ужо затуманіў вочы. I снілася мне вялізнаямармуровая лесвіца, халодныя прыступкі якой пачыналіся з цэнтральнай гарадской плошчы нашага гора да і, упёршыся ў пульхныя, што бабуліны бліны, аблокі, хаваліся за імі. Адну за адной пераадольваў я прыступкі, узмакрэла і прыліпла да цела кашуля, сасмягла ў роце, язык, як кавалак свінца, ледзь варочаўся ў роце. Налічыўшы тысячу пяцьсот трыццаць сем гнёткіх прыступак, я паслізнуўся. Хоць не, здаецца, не паслізнуўся, а нехта нябачны шмаргануў мяне за нагу ды так моцна, аж трэснула ў калене. Я скочваюся ўніз і кожную прыступку адчуваю, пералічваю рэбрамі і хрыбтом. Мармуровыя прыступкі восамі джаляць у бакі, абпальваюць праз вопратку цела, нібы крапіва-пякучка. Стылыя шліфаваныя камяні дзядоўнікам упіваюцца ў скуру. Галавы зусім не адчуваю, не хапае паветра, пальцы знямелі, не слухаюцца — імі не зачапіцца. А я ўсё роўна лічу прыступкі, толькі ў адваротным парадку. Але, нарэшце, праз плойму лічбаў у галаву прабіваецца думка, што тэта мая канчына. I я выціскаю з сябе крык, ад якога б сцішыўся і змоўк чэрвеньскі пярун.

— Максімачка, дзетка, чаго ты? Прачніся, мой саколе,— баба Арына гладзіць мае ўспацелыя валасы.— Сасніў нешта?

— Пляцецца ўсялякая брыдота.

— Проста, Максімачка, не звычны спаць ты днём. А значыцца, і не трэбака змушаць сябе. Хутка і сонца зойдзе. Падымайся, схадзі паглядзі на гародчык мой. Мо што мужыцкай рукой і падправіш. Нядобра спаць на зыходзе сонца. Галава — што наліты макацёр будзе, проста-такі разломіцца. Ідзі прайдзіся, а я пакуль сёе-тое на вячэру збяру. А во, ледзь не ўпусціла: вечарамі ў нас пагулянкі ладзяцца. Матруна ж памерла, дык унукі і адмыкаюць хату, ігрышчы спраўляюць. Глядзіш — расштурхаешся і сходзіш да сваіх пагодкаў. Дзевак у нас многака падрасло, можа, і прыляжа якая да цябе.

Я зараз. Вазьму цвікі, сякеру і абгледжу штыкетнік.

Сонца паўзло па краі лесу. Яно, вырваўшыся з хмар, нібы патрапіла ў прорву: пусты кавалак бяздонна-блакітнага неба запоўніўся яркім, але не рэжучым вочы святлом. На сэрцы ўпершыню, за доўні час, стала лёгка і прыемна. Я яго не адчуваў, здавалася: у грудзях ружовы паветраны шарык. У старую брудна-шэрую калоду пад гнуткай вішняй зляталіся пчолы. Тут жа, у садку, стракатала сарока. Я яе не бачыў, але яна была дзесьці побач. I адразу аднекуль з памяці выплыла прымаўка: «Калі добрая падзея, сарока, стракачы, а калі дран­ная — прэч ляці». Не паспеў я трэці раз даказаць словы, як птушка змоўкла, быццам яе і не было.