Уладзімір Арлоў - Сны iмператара

Жыццё ў маёнтку плыло спакойна, як вада ў Дзвіне. Я дапамагала пані Мальгрэце гаспадарыць. Увечары стары пан Корсак зазвычай ладзіўся пры каміне i прасіў пачытаць яму, каб уначы саснілася шш цікавае. Я читала «Баву-каралевіча», «Трышчана», а найчасцей — «Александрьпо», кнігу пра македонскага дара, якому праглася зваяваць увесь свет.

Асабліва любіў пан Корсак слухаць аб прыгодах цара Аляксандра ў Індыі. Тая далёкая Індыя чамусьці ўяўлялася яму надта падобнай да Італіі. Відаць, пану Корсаку, які ніколі не ездзіў далей Вільні, прыемна было думаць, што сыну могуць выпасці гэткія ж дзівосныя авантуры, як i старажытнаму цару.

Чытаць i пісаць я навучылася яшчэ ў дзядзькавым доме, адтуль прынесла з сабой i кнігу, што дала мне першую навуку. Кніга называлася «Юдзіф» i пачыналася са страшнай рыцыны*, якой я, малая, доўга баялася. На рыцыне ўдавіца Юдзіф у адной руцэ трымала меч, a ў другой — адцятую галаву акрутнага вавілонскага намесніка Алаферна. Там была таксама пахолка, трохі падобная да маёй Юсты, што падстаўляла пад вусцішную галаву мех. Разоў колькі той малюнак мне сніўся, палохаючы яшчэ болей. У сне рыцына ажывала: Юдзіф з пахолкаю выходзілі з яе, не раўнуючы як з карэты, а вусатая галава забітага вавілонца шалёна круціла налітымі крывёю вачыма i брыдка лаялася па-маскоўску.

* Гравюры.

Пэўна, дзядзькава кніга каштавала немалых грошай, бо пан Літавор забраў яе ў свой паляўнічы пакой, дзе на сценах былі паразвешаныя ласіныя ды турыныя рогі, a ў дубовай шафцы леваруч дзвярэй заўсёды стаяў поўны штораніцы i пусты надвечар штоф з вішнёўкаю.

Неяк стары Корсак, вярнуўшыся з Вільні, прывёз вучонага габрэя Гіршу, чалавека з сівымі пейсамі i маладымі вачыма. Гірша ўзяўся навучаць мяне нямецкай мове i лаціне. На той час мяне перахрысцілі ўжо ў рымскую веру, i з Домны я ператварылася ў Дамініку. Гірша i пачаў свае ўрокі лаціны з таго, што патлумачыў маё імя: Дамініка — значыць нядзеля. Пан Багуслаў пазней i зваць мяне так будзе — спадарыня Нядзелька.

Мне споўнілася чатырнаццаць гадоў, i мае дабрадзеі Корсакі вырабілі паперы, што прымаюць мяне ў сям'ю на правах дачкі. Пані Мальгрэта пачала клапаціцца пра мае ўборы i сказала, што зробіць з мяне сапраўдную шляхцянку, якую не сорам будзе паказаць самому каралю i вялікаму князю Жыгімонту Аўгусту.

Юста нясе кубак гарачага духмянага віна. Налі сабе, Юста! Выпі за свайго Рыгора, што служыць у ваяводы Дарагастайскага.

У нашых гаворках Юста, трымаючыся старога ліцвінскага звычаю, аніколі не называв нарачонага на імя. Калі мужчына на вайне, лепей пакінуць ягонае імя адно ў думках, бо іначай ваяр пачуе яго ў небяспечную хвілю, азірнецца, забыўшыся на асцярогу, i спаткаецца са смерцю.

Ну, Юста, каб куля мінала i шабля не брала!

Віно грэе i трошкі кружыць голаў. Калі адкінуцда на падушкі i прымружыць вочы, зусім лёгка вярнуцца ў той дзень, як мы з панам Багуславам спаткаліся каля Вітаўтавых талерак. Так зваўся валун паблізу маёнтка. Там, на беразе возера, калісьці спыняўся палуднаваць гаспадар Вітаўт Кейстугавіч з войскам. Стуль нібыта i засталіся ў камені глыбокія ямкі-талеркі.

Я любіла гуляць пры Вітаўтавых талерках — i малая, i калі падрасла. Там хораша было плесці вянкі з красак, або ўяўлядь высокага дужага князя Вітаўта ў рыцарскім панцыры, або проста, схаваўшыся ад усяго свету, мроіць пра нешта такое, чаму ў чалавечай мове яшчэ няма наймення. Цёпльм дажджы напаўнялі каменныя талеркі вадой, i туды можна было пускаць апалонікаў i плямістых жабак. Або можна было проста глядзецца, як у люстэрка, хоць у тую пару такога люстэрка мне ўжо не хапала.

За вясну i лета я дзівосна перамянілася. Грудкі нібы прачыуліся: выраслі, яблычна акругліліся і, як у Юдзіфі з маёй кніжкі, прасіліся са шнуроўкі на волю. Клубам было цесна ў старых сукенках i андараках. Мая скура зрабілася ядвабнаю, а постаць як быццам да краёў налілася сокам.

Уранні i ўвечары я зачынялася ў спачывальні на зашчапку i з усцешлівым недаверам разглядвала сваё новае цела ў срэбным люстэрку. Я любіла лашчыць яго рукамі, асцярожліва дакранаючыся да смочак i да пупка, у якім затаілася радзімка. Аднойчы рука слізганула ніжэй, туды, дзе пасля зімы з'явіўся густы светлы пушок, i яшчэ ніжэй, дзе было горача i вільготна i дзе звіло гняздо салодкае чаканне.

Молячыся перад тым, як легчы ў ложак, я прасіла ў Дзевы Марыі спакойных i чыстых сноў, але i сны да мяне прыходзілі новыя, i ад ix я почасту прачыналася сярод ночы i ўжо не магла заснуць, пакуль пальцы самі сабой не апыналіся ў трапяткім міжножжы...