Уладзімір Арлоў - Ля Дзікага Поля

Неспадзявана я намацваю ў патайной сукні майго саяна Богусеў корд i з халоднай навагаю дастаю яго. Першым наканавана памерці маладзенькаму стральцу, што сёння апошні раз на гэтым свеце еў вішні. Я націскаю на тронак усім целам i адчуваю, як ягонае сэрца закіпае на сталёвым джале. Я гляджу ў яго вадзяніста-шэрыя вочы, з якіх імкліва ўцякае жыццё, i штосьці крычу, не чуючы ўласнага голасу...

На куфры варочаецца ў сне Юста.

Ці ж на месцы мая мухаяравая сукня?

«Поўнач! Поўнач!» — крычаць пад дажджом вартавыя.

Я ўжо зусім не баюся цябе, Белагаловая. Калі зойдзеш — налью табе віна i назаву сястрою. Цікава, у якой сукенцы ты будзеш — у зялёнай адамашкавай ці ў карміннай мухаяравай? Толькі зараз я чакаю не цябе.

Караля не было ўжо два дні. Мае цела засумавала, але найперш ягоны прыход трэба сёння не целу, а душы. Чаму сёння я, быццам кнігу, гартаю ўсё сваё жыццё? Да чаго рыхтуецца душа?

«Калі забіваеш, кожны раз бывае па-іншаму, — сказаў мне калісьці на світанні пан Каспар i дадаў: — Можа, калі-небудзь ты даведаешся сама». Дадаў, бо навучыў мяне абыходзіцца са зброяй i падараваў лёгкі рыцарскі панцыр.

Цяпер я ведаю: гэта сапраўды штораз бывае іначай, нават калі забіваеш у сне.

Нядаўна, у Свіры, я гатовая была забіць атрутаю самога пана Каспара Бекеша. Мне здалося, ён аддаў мяне каралю як рэч, якой дасхочу нацешыўся i якой ужо няшкода пазбыцца, пагатоў калі можаш атрымаць за гэта падзяку ад самога гаспадара дзяржавы.

Ведаю, што памылялася. Тады, як кароль аглядаў ліцвінскую конніцу Радзівілаў ды Яна Кішкі i мы пад'ехалі да яго мосці, пан Каспар думаў не пра сябе.

Яго мосць кароль i вялікі князь паслаў па мяне ў той самы вечар, i я не наважылася адмовіцца. Пан Бекеш ужо вырушыў са сваімі жаўнерамі са Свіры да Дзісны, i я засталася толькі з Юстай.

На аглядзе войска пад Дзісной нашы з каралём коні ўжо прыхільна касавурыліся адзін на аднаго. Перад яго мосцю праходзіла з разгорнутымі сцягамі польскае войска. Сонца залаціла шышакі i панцыры вершнікаў. Кожны меў дзіду, палаш i дзве прывязаныя да сядла рушніцы. Следам ішла польская пяхота ca стрэльбамі, за ёю — дзевяць сотняў нашае конніцы ЯнаХадкевіча...

Кароль пакуль не ўмее гаварыць ні па-наску, ні па-польску. Але стары Гірша навучыў мяне лаціне, а яшчэ лепей — нямецкай мове, а яго мосць вучыўся ва універсітэце ў Падуі i тры гады быў у палоне ў немцаў. Ён любіць выпіць са мною ўвечары гарачага віна і, калі ў гуморы, пачынае навучаць мяне па-вугорску, просячы, каб я называла яго Іштван ці, яшчэ лепей, Пішта, як некалі ў бацькоўскім доме. Я таксама спрабую яго вучыць па-нашаму, а аднаго разу так развесялілася, пгго нават заспявала:

Паблізу намёта чуецца гамана, i мой наструнены слых ловіць густы голас яго каралеўскае мосці. Я буджу Юсту i бяру ў рукі люстэрка, каб падвесці вусны i бровы. Душа ўсцешаная, аднак адначасна ў ёй шкрабецца i незадаваленне, што не хапіла часу дадумаць нешта важнае.

Кароль як быццам запаўняе сабою ўвесь намёт. Ён скідае заквэцаны гразёю кармазінавы жупан, вызваляе грудзі ад лёгкай кірасы i просіць у Юсты віна.

Жаўнеры, кажа ён, адмаўляюцца пакутаваць ад голаду ды залеваў i прагнуць вярнуць Полацк або загінуць. Заўтра герольды абвесцяць ягоны ўказ: хто здолее падпаліць замак, каб сцены не ўдалося патушыць, атрымае па-каралеўску шчодрую ўзнагароду. Сілы ў непрыяцеля канчаюцца. Ваявода Пятро Вальшскі згодны скласці зброю, калі ён, Баторы, захавае ўсім маскавітам жыццё. З вежаў ужо спускаліся парламенцёры, ды вугорцы, не ўважаючы на загад Каспара Бекеша, пасеклі ix, бо разлічваюць на багатую здабычу. Праўда, сакратар яго каралеўскае мосці сцвярджае, што найкаштоўнейшы скарб, які яны могуць здабыць у Полацку, — гэта кніжніца Сафійскага сабора, дзе захаваныя кнігі, пісаныя яшчэ святымі братамі Юрылам i Мяфодам i полацкай ігуменняю Еўфрасінняй.

Заўтра вузел можа развязацца, i год 1579 ад увасаблення Сына Божага давеку застанецца ў полацкіх аналах. Каб яшчэ неба паслала сухі дзень...

Я лаўлю на сабе ўважлівы мужчынскі позірк яго мосці. Кароль пераводзіць яго на Юсту, i тая разумев без слоў: да раніцы яна вольная.

У верасні каралю споўніцца сорак шэсць, аднак ён бывае нецярплівы, як дваццацігадовы, i тады нагадвае мне пана Багуслава. Можа, таму, што таксама вучыўся ў Італіі, яго мосці даспадобы тыя ж салодкія штукі, што i майму першаму нявенчанаму мужу. Ён любіць адчуць на сваім мужчынскім жазле мае вусны. Любіць пакласці ніцма i развесці ногі i крумянкі... Любіць бачыць мяне i ніколі не тушыць свечак.