Янка Брыль - Сцежкі, дарогі, прастор

Канадскі бок Ніягары пакінуў бы вельмі няпоўнае, ледзь не проста курортнае ўражанне... Але, пакруціўшыся перад вадаспадамі па набярэжнай пехатой i ў аўтобусе, мы пераехалі мост, апынуліся ў ЗША, прайшлі, нечакана не вельмі складаныя, паліцэйскія фармальнасці i зноў паехалі да вадаспадаў.

Ужо само пераапрананне ў сінія піжамы i светла-жоўтыя непрамакальныя плашчы настроіла ўвесь наш турысцкі піпл [ 2 2 Піпл — людзі (англ.) тут у значэнні — усю нашу турысцкую кампанію. ] на молада-вясёлы лад. Спусціліся ліфтам на дзве сотні футаў i апынуліся на драўляных кручаных лесвічках ледзь не пад самымі вадаспадамі.

Спачатку толькі глядзіш ды слухаеш — здалёк, а потым яно пачынаецца!..

Вырваўшыся з-пад вадаспаднага душа, дабраўшыся па коўзкіх, заброснелых сходках да ліфта, адтуль — да вопраткі i блакнота,— пішу: "Іду, сагнуўшыся пад гэтай небывалай навал ьніцай, вяду перад сабой i за сабой па сто вясёлак, i ў гэтым шуме вечна маладое радасці хочацца спяваць, смяяцца, пісаць выдатныя вершы!.. Божа мой,— i падумаць адно, што так адбываецца тут безупынна, заўсёды!.."

1960

Калі мы ўчора аглядалі вашынгтонскую нацыянальную галерэю, прыбіўся да нас малады амерыканец, што шукае дружбы з савецкімі людзьмі. Чалавек з вышэйшай адукацыяй, а так i не ўспомніў, якую кнігу, перакладзеную з рускай мовы, ён аднойчы быў прачытаў... А што тут ужо заікацца пра нацыянальныя літаратуры?.. Трэба было бачыць, як ён — шчыры, мусіць, хлопец — здзівіўся, пачуўшы пра тое, што армянскі тэатр святкаваў нядаўна свае дзве тысячы гадоў!..

Не вельмі смешна з хлопца, а шкада яго — не ведае.

Такія ж знаўцы, як нашы гнуткі гід, "спецыяліст па рускай класіцы", адкалупваюць ад глыбы савецкай літаратуры толькі крошкі, патрэбныя ім, i крычаць, што гэта — не проста найлепшае, але i адзінае ў нас...

І мы не ведаем усяго, што нам трэба.

І тут, у Штатах, i ў Канадзе часта пыталіся ў мяне, што я думаю пра "Доктара Жывага". Пыталі i добрыя людзі, без задняе думкі. І я выкручваўся, як мог,— гаварыў не толькі пра Пастарнака, паэта i перакладчыка, але i пра бацьку яго, мастака, ілюстратара i сябра Льва Талстога, a толькі, па сутнасці, пра "Жывага" — нічога не мог адказаць. Дзе ж ты яго прачытаеш?..

Пыталіся i пра адносіны да "светила русской эмиграции" — Набокава з яго "Лалітай". Ну, а пра гэтага я толькі ў Амерыцы i пачуў...

Варта б нам ведаць тое, супраць чаго крычым.

1960

На звычайнай лясной паляне — звычайная старая леснікова хата. Адрына з павеццю, хлеў, пагрэбнік. Некалькі вулляў на градах. Пагрозліва, пякуча зумкаюць, уюцца нябачныя пчолы. Кал я будкі паскавытвае час ад часу, а то i гаўкае ад назолаў-мух сякі-такі Шарык ці Мурза.

Ледзь-ледзь сакоча недзе, у сонечнай млявасці, самая гаваркая курыда.

Вакол сялібы дазорам стаяць векавыя дубы.

Праз зараснік прабіраецца чыстая рачулка, нагадваючы мне памятныя са школы радкі.

Стары калгаснік, што рысамі твару i нетаропкай хадой вельмі падобны да незабыўнага чалавека, лёгка ідзе па рыплівых маснічынах нізкага мосціка, схіляецца і, чарпануўшы крынічнай вады, спыніўшы трохі звонкага бегу яе ў бляшаным кубку, гаворыць:

— Частуйцеся, калі ласка. Костусь, бывала, любіў...

Не, гэта не звычайная крынічная вада, не звычайная леснікова сяліба, не звычайны наш вераснёвы залаталісты лес.

У гэтай хаце прайшло маленства паэта. Па гэтай траве пад дубамі, па пясчанай дарозе, па грыбных верасах хадзілі яго парэпаныя ножкі. У гэтым вось сумным акне асеннімі ды зімовымі вечарамі ныў агеньчык газоўкі, пакуль ria першых у жыцці старонках бегалі яго захоиленыя вочы. Можа, якраз над гэтай крыніцай, у зялёнай загадкавай засені дрэў нараджаўся той першы наіуны вершык, за які яму бацька-ляснік адмераў авансам важкі ганарар — цяжкай службай здабыты царскі рубель.

А вось гэты стары, усё яшчэ нястомны, лёгкі, ветлы чалавек — малодшы брат стваральніка "Новай зямлі", дзядзька Юзік, выдатны знаўца i дэкламатар братавай паэзіі, жывы персанаж нашай нацыянальнай эпапеі,— той самы "Юзікшаляніца", што хадзіў тут, па ўвекавечаным Костусем свеце, вельмі надзейна трымаючыся за доўгі падол матчынай шарачковай спадніцы.

Стаяць дазорам дубы. Маўчаць — у магутнай, надоўга разлічанай стрыманасці.

Над кронай аднаго, у вышыні,— белае воблака ў сонцы. Як летам.

Па-маладому не верыцца, радасна, дзіўна ад думкі, што іменна пра гэтую мясціну ён пісаў за кратамі турмы: "Мой родны кут..."