Адам Глёбус - Толькi не гавары маёй маме...

Другi мой знаёмец у Артэку быў Сярожа з Мiнска, ён зайшоў у пакой трэцi. Меланхалiчны Сярожа, у якога на правай назе ад нараджэння былi нераздзеленыя самыя маленькiя пальцы, нават пазногаць на iх быў адзiн, гэткiя сiямскiя блiзнюкi на адной асобна ўзятай назе. Але варта зазначыць, што гэты цялесны феномен зусiм не перашкаджаў майму другому знаёмцу бегаць i скакаць, а ў скачках у вышыню быць першым у Горным лагеры. Сярожа грунтоўна займаўся на мiнскiм стадыёне “Дынама” лёгкай атлетыкай i прывёз у Артэк выдатны спартовы строй, якi давялося пакiнуць у камеры захоўвання.

Але шаўкавiста-блакiтны строй усё ж недарэмна з’ездзiў на паўвыспу ў Чорным моры, бо на зваротнай дарозе з сонечнага лагера дружбы ў мяне затырылi, а калi па-чалавечы, дык скралi штаны. Звалаклi самым непасрэдным чынам... Я лёг спаць i паклаў нагавiцы за падушку, каб не надта пакамячылiся, i яшчэ я iх рукою прытрымлiваў. А калi прачнуўся, дык у руцэ быў зацiснуты рог падушкi, а штаноў i след прастыў. Суправаджальнiца — акулярыстая маладзiца з таўсценнымi шчыкалаткамi i танклявым галаском — адно развяла ўшыркi кароткiя рукi, маўляў, трэба было класцi пад падушку, а не за падушку.

Я ледзь не заплакаў, разам з штанамi прапалi дзве поўныя кiшэнi значкоў, якiя падаравалi аднаатрадаўцы. Якiх там толькi не было! I блакiтны герб Зеленаграда Калiнiнградскай вобласцi. І мячэць з Джамбула, што ў шыракаскулым Казахстане. І вузенькая панарама Ульянаўска. І карэльская бяроза з Петразаводска. Ледзь не ўся гiсторыя з геаграфiяй тагачаснага СССР. І ўзялi, i панеслi... А запасных штаноў у мяне не было. Гэта цяпер, выбiраючыся ў дарогу, я абавязкова прыхоплiваю спартовыя нагавiцы. А тады мне пашанцавала, што ў адным купэ са мною вяртаўся ў Мiнск аднаатрадавец Сярожа. У яго я i пазычыў навюткiя блакiтна-шаўкавiстыя штаны. Як ён не хацеў iх даваць! I вельмi здзiвiўся, калi праз дзень я прынёс iх яму дамоў. “А я быў упэўнены, што больш нiколi iх не ўбачу!” — усклiкнуў Сярожа, убачыўшы мяне. Ён пабачыў свае штаны, а вось я больш нiколi яго не сустракаў, хоць i жыў ён у самым цэнтры Мiнска, на плошчы Якуба Коласа, над гастраномам “Сталiчны”. Мусiць, не хацелася сустракаць артэкаўцаў. Дый наогул я больш нiколi нiкога з iх не спатыкаў.

Толькi вось аднойчы на кнiжнай вокладцы я прачытаў прозвiшча аднаатрадаўца — Абашаў. Я пацiкавiўся, дзе выдавалася кнiга... Уфа. Так што цалкам можа быць, што зборнiчак фантастычных апавяданняў выдаў Юра Абашаў з Башкортастана, а тады Башкiрыi. Юра, якi клаўся спаць у шкарпэтках, а праз гэта i патрапiў ў малапрыемную сiтуацыю. Зрэшты, у сiтуацыю патрапiў не толькi Абашаў з Башкортастана...

Пасля абеду па артэкаўскай завядзёнцы трэба было гадзiну адпачываць i, абавязкова распрануўшыся, ляжаць у ложку пад прасцiною. Можна, хто пажадае, — i пад коўдраю, але — Крым, жнiвень, гарачыня 30° у ценi. Так што пад прасцiною лацвей. Папалуднаваўшы, лагернiкi залеглi. У пакой зайшла важатая Галiна з Ноўгарада з сваiм загарэлым жалудовым тварам, над якiм пагойдваўся выбелены чубок. Галiна загадала ўсiм устаць. Загады ў лагеры не абмяркоўвалiся. Устаць! — значыць, уставай i не думай. І я не думаў, стаяў i глядзеў на сваiх супакойнiкаў у форменных трусах. На ўсiх былi адно чорныя, крыху злiнялыя трусы. А на Абашаву былi яшчэ акуляры з бруднавата-зялёнай аправаю, гадзiннiк на скураным парэпаным раменьчыку i чорна-сiнiя шкарпэткi з рамбiчным малюнкам. “Ты чаму не распрануўся?” — наглядчыца Галiна насунулася на башкiра. “Я распрануўся”, — вочы ўфiмца спалохана залыпалi ў акулярных лiнзах. “Ты чаму шкарпэткi не зняў?” Паўза пасля “чаму” была такая глыбокая, што з яе выразна вызiрнула слова “скацiна”. “А ў нас усе так спяць”. “Дзе гэта ў вас? Можа, у Амерыцы? Дык вось, у нас у СССР i ў прыватнасцi ў Артэку савецкiя людзi кладуцца ў ложак без шкарпэтак! Зняць! Хутка!” — доўгi, як у Адольфа Гiтлера, чубок узляцеў над ускiнутым тварам. Цiкава, цi бачыла Галiна з Ноўгарада амерыканскiя фiльмы, у якiх жыхары ЗША кладуцца ў ложак, не зняўшы шкарпэтак? I, вядома, не яе справа параўноўваць жыццё дзвюх iмперый з розным грамадска-палiтычным ладам. Яе абавязак быў больш просты: выконваць самой i прымушаць астатнiх выконваць правiлы артэкаўскага жыцця. А розных завядзёнак у лагеры было больш чым дастаткова...

Усе лагернiкi павiнны былi хадзiць “у нагу”, я не ведаю, як хто, цi як палонныя, цi як салдаты, карацей, толькi “ў нагу”. І не важна, iдуць двое, трое, чацвёра цi сто чатыры, усе абавязкова крочаць толькi “ў нагу”. Мусiць год, калi не болей, пасля вяртання да цывiльнага жыцця, я з усiмi хадзiў толькi па-лагернаму. Нават з жанчынамi, дзяўчатамi, бацькамi — толькi па-артэкаўску. І нiяк не мог адвучыцца. Ідзеш-iдзеш з чалавекам, зiрк унiз, пераступiш з падскокам i заспакоiшся, i палёгку нейкую адчуеш, бо ўжо ў ненармальнасцi хаджэння “ў нагу” бачыцца нармальнасць, патрэбнасць i неабходнасць.