Іван Шамякін - У добры час

Яго злосныя думкі перапынілі хлапчукі. Яны нечакана з'явіліся перад ім. Чырвоныя твары іх былі сур'ёзныя, паважныя, нібы гэта зусім і не яны толькі што так гучна смяяліся.

— Мо дапамагчы, дзядзька? — ціха спытаў адзін з іх, але Максім убачыў, як ён хітравата падміргнуў сваім сябрам. Лескавец па абліччу пазнаў хлапчука і таксама з хітрасцю спытаў:

— Ты часам не Міхайлы Прымака сын?

— Яго. А што?

— То-та, бачу я — хітры, як бацька.

— А вы гужы перакруціце, яны доўгія, — сур'ёзна параіў другі.

Максім скарыстаў параду і хутка перапрог каня.

Але пакрыўджаны хлопчык рашыў адплаціць яму і, зрабіўшы выгляд, што не звяртае больш на Максіма ніякай увагі, пачаў весела расказваць сябрам:

— А то тут улетку было здарэнне... Адзін начальнік, каторы з раённых, ехаў, дык у яго конь таксама распрогся, за вярбу зачапіў, бо-ж гаспадар храпака задаваў. Дык вось хадзіў ён, хадзіў вакол таго каня... А мы з Сцёпкам гусей пасвілі, у кустах ляжалі. Бачым гэта мы, і я здагадаўся: не можа чалавек запрэгчы. Потым ён нас угледзеў і ідзе да нас... Я і кажу Сцёпку: скажам, што мы таксама не ўмеем запрагаць...

Максіму падабаўся хлопец, і ён, сядаючы на воз, весела засмяяўся.

Хвойнік быў кілометры за два ад рэчкі. Ён цягнуўся доўгай паласой па высокім узгорку і быў не намнога маладзейшы за Максіма. Лескавец помніў, як яго садзілі, каб затрымаць наступ пяску на ўрадлівыя палі, што ляжалі каля рэчкі, пад дубамі. За якіх год пяць хвойнік перарос «Максіма і яго аднагодкаў. А перад вайной гэта быў ужо добры калгасны лясок — любімае месца дзяцей. Ды і старэйшыя часта адпачывалі ў святочныя дні на ўзлеску, дзе побач з хвоямі параслі кучаравыя бярозкі. Паветра ў хвойніку ў летнія дні было духмянае і густое.

Восеньскімі раніцамі хвойнік напаўняўся вясёлым гоманам і галёканнем дзяцей. І колькі-б іх там не было — і з Лядцаў і з Дабрадзееўкі — усе праз гадзіну-другую выходзілі з поўнымі кошыкамі чырвоных рыжыкаў і слізкіх маслюкоў. А яшчэ ў хвойніку зграбалі ігліцу, якую клалі на подсціл, каб больш было гною, і накрывалі капцы бульбы.

Максім з радасным хваляваннем пад'язджаў да хвойніку. Нават і пра выпадак ля маста забыўся. Але на ўзлеску ён разгублена спыніў каня. Хвойніку амаль што не было. З боку вёскі цягнулася вузкая паласа нізкарослых, каржакаватых хвой, якія здалёк і стваралі ўражанне, што лясок стаіць някранутым. У сапраўднасці за імі, паабапал дарогі, ляжала вялікае ляда, заваленае сухім галлём. Большасць пнёў ужо счарнела, аблупілася кара на іх, некаторыя былі абколаты. Але нямала пнёў блішчэла жаўтлявымі лысінамі — дрэвы былі спілаваны зусім нядаўна.

Сіратліва стаялі адзінокія хвоі — альбо вельмі тонкія, альбо нізкарослыя і сукаватыя, якія не былі прыгодны для будоўлі, а на дровы — іх цяжка калоць.

У Максіма сціснулася сэрца ад жалю і крыўды.

«Столькі лесу... Такое багацце... І так марна папсавалі... Навошта?..»

Ён доўга стаяў нерухома, аглядаючы ляда. Не падымалася рука ссекчы тут яшчэ хоць адно дрэўца. Хацелася павярнуць каня і ехаць назад, у вёску. Але што скажуць аднавяскоўцы? Ды і маці паабяцаў абавязкова адрамантаваць і ўцяпліць хляўчук для цялушкі. І ён пасля нядоўгага роздуму знайшоў, урэшце, маральнае апраўданне:

«Што зробіш?.. Вайна. І не такія багацці згінулі. А людзям трэба будавацца... Выберу, якім усёадно росту не будзе. Ды, нарэшце, адзін я вялікай парубкі не зраблю».

І ён паехаў далёка на край, пад Голае балота. Хвойнік тут быў пазнейшай пасадкі, а таму амаль някрануты. Сасонкі былі гнуткія і высокія. Максіму якраз і дарэчы былі такія жардзіны. Ён скінуў шынель, адпусціў рамень па гімнасцёрцы і, закурыўшы, пачаў выбіраць дрэўца. Доўга ён кружыў па хвойніку, задраўшы галаву і смокчучы люльку, якая пыхкала лёгкімі клубамі шызага дыму. Шмат разоў ён спыняўся каля сасонак, што былі ніжэйшыя ад іншых, гладзіў рукою кару, абламваў сухія сучкі, спрабаваў на вялікі палец лязо сякеры... Але ў гэты міг зноў да сэрца прыліваў жаль, і Максім ішоў далей.

Урэшце яму стала сорамна за ўласную мяккасць. Тады ён замахнуў з-за пляча сякерай, ахнуў і з сілаю апусціў яе на камель маладой хвойкі, якая аказалася ў гэты момант перад ім. Сякера больш чым на палову ляза ўвайшла ў дрэва. Сасонка спалохана ўздрыганулася, абцярушыла на плечы Максіму сухія ігліцы, галінкі. Ён секануў у другі раз на вяршок вышэй і адкалоў тоўстую трэску. Бліснула белая рана. І тады зноў з'явілася тое самае пачуццё, якое ўзнікла, як толькі ён убачыў ляда. Максім падняў трэску, хвіліну патрымаў яе ў руцэ, паднёс да твару. Адчуў знаёмы горкі пах застыўшай смалы. Але ад гэтага мацней успыхнула злосць на самога сябе. «Ці такое не шкадавалі!» — і яшчэ двума ўзмахамі сякеры паваліў сасонку, пачаў абцярэбліваць. Спыніў яго вясёлы вокліч, што раптам прагучэў над самым вухам: