Іван Шамякін - Ахвяры

«Сэрцы ў вас абраслі мохам, на пенсію вам даўно пара»,— узлавана падумала пра членаў бюро, людзей у гадах, у тым ліку і пра першага, якім да гэтага дня захаплялася. Але і на сябе злавалася — не магла дараваць слабасці. Упершыню гэта здарылася за яе кіраўнічае жыццё. Выйшла з залы пасяджэнняў, пайшла ў туалет і расплакалася там, як дзяўчынка. Ганьба! Доўга не магла выйсці на людзі — нос чырвоны, а пудру яна, дзелавая жанчына, ніколі не насіла з сабой.

З абкома пазваніла да сябе, назначыла пасяджэнне бюро на заўтра. І цяпер, у машыне, настройвалася на яшчэ больш бязлітасную, чым гаварылі з ёй, размову з дырэктарамі, якія паставілі горад у такое ганебнае становішча.

Найбольшы правал плана — на заводзе прычэпаў у яго. О, з ім яна пагаворыць, як ні з кім! Але разам з рашучасцю апасалася, каб не страціць уладу над сабой, не выдаць гневам свае пачуцці.

А якія яны, яе пачуцці? Хацела пераканаць сябе, што ненавідзіць гэтага ліхача. Як ён узбунтаваў яе жыццё, як раздвоіў пачуцці, пераблытаў, пакамечыў і... топча, топча!.. Ён ганебна ўніжае яе. Прымушае ўніжацца. Штоночы. Яна грашыць з ім. У сне. Ах, каб толькі ў сне! І грэх такі, лічыць яна, прыніжае яе да... бог ведае каго — да разбэшчанай дзеўкі, бязвольнай, хоць не ўтаптанай у гразь яшчэ, той, што ўначы грашыць, а ўдзень каецца. А пакаянне прыніжае перад людзьмі, ёй здаецца, што гаркомаўцы здагадваюцца пра яе грэх, пасміхаюцца, і яна губляецца, траціць ранейшую ўпэўненасць, цвёрдасць, непахіснасць у вырашэнні глабальных пытанняў жыцця іншых людзей. Ці так яна вырашае, калі свайго жыцця не ўмее наладзіць?

Праўда, у апошнія дні яна знайшла маленькае суцяшэнне. Цяпер сталі выдаваць нямала сексалагічнай літаратуры. Раней яна ніколі не цікавілася ёю. Пачала чытаць спачатку з агідай, пасля з цікавасцю, не разумеючы, не адчуваючы, што гэта яшчэ больш распальвае яе пачуцці і ўскладняе перажыванні. Некаторыя аўтары лічаць, што ў тым, чым яна займаецца, няма недаравальнай заганы, на псіхіку і фізічны стан гэта не ўплывае.

Аднак галоўнае не гэта, у кожнага чалавека ёсць інтымнае. Галоўнае — як дзіця нарадзіць? Яе спальваў запознены інстынкт дзетанараджэння. Цяпер на дзіця яна гатова была памяняць сваю пасаду, на атрыманне якой патраціла столькі энергіі. Такая перамена ў псіхалогіі і радавала, і палохала: з такімі думкамі можна апынуцца каля разбітага карыта.

У бяссонныя ночы яна хадзіла ўздоўж кароткіх і доўгіх шарэнг знаёмых мужчын; каго з іх можна выбраць у бацькі дзіцяці свайго? Ці стане ён мужам — гэта не мела значэння. І нікога не магла выбраць, акрамя яго. Але разам з кожнай сустрэчай раставала, як лядзяш у змрочную адлігу, упэўненасць, што калі-небудзь яна ўсё ж скажа яму пра сваё жаданне і ён пачуе — не можа не пачуць — кліч яе крыві, яе кахання, яе матчынага інстынкту.

За слабасці гэтыя ненавідзела і сябе, і... яго. Старая, як свет, сітуацыя: зліццё кахання і нянавісці ў адзін сасуд. Што пераможа — ад гэтага залежыць, што настоіцца: жыццядзейны нектар ці смяртэльная атрута.

Першым выклікалі «на кавёр» Ліхача.

Увайшоўшы ў малую залу, ён адзначыў, што і Ала, і ўсе іншыя члены бюро больш засяроджаныя, строгія, чым на мінулым пасяджэнні, калі яго пясочылі за ўборку. Падумаў: «Быццам надзелі мундзіры». Такі і надзелі. У жніўні некаторыя сядзелі ў сарочках, першы сакратар у лёгкім плацці, расслабленыя ад спякоты, добрыя ад летняга настрою. А цяпер кастрычнік. Ала ў карычневым шарсцяным касцюме, мужчыны ў гальштуках. Настрой асенні. За акном з клёна злятае залатое лісце, асфальт плошчы мокры ад нядаўняга дажджу. Палошчуцца на ветры сцягі, вывешаныя да Дня Канстытуцыі.

Наліцкая заглянула ў паперу і перад тым, як вымавіць чарговы пункт парадку дня, глынула паветра, быццам яго не хапала. Хто іншы, можа, і не заўважыў гэтага, Ліхач убачыў, у яго была незвычайная здольнасць бачыць усё ў адзін міг. Дома ён любіў гульню з Дашай, Машай і Сашам: набраць употай дзесяць розных прадметаў, накрыць салфеткай ці хусткай, потым на міг адкрыць, зноў закрыць — і назаві, што ўбачыў. Ён часта называў усе дзесяць і цешыўся, смяяўся, што трохгадовая Маша называла больш, чым яе мама.

— Дакладвайце, таварыш Ліхач.

«Ух ты, як афіцыйна!» — падумаў Васіль.

Ён разумеў, што хвалу яму не выдадуць. Хоць асабіста ён за тое, што зроблена, пахваліў бы людзей, не сябе — рабочых, інжынераў, у тым ліку нямецкіх. Але гэтага ён, вялікі рэаліст, не чакаў, аднак добра прадумаў свой даклад, насыціў яго такімі фактамі, лічбамі, развагамі, якія, здавалася яму, у атмасферы эканамічнай рэформы павінны зрабіць уражанне. Не зрабілі. Не паспеў ён, праўда, не без гумару, нарысаваць, што ўяўляла з сябе вытворчасць прычэпаў да мадэрнізацыі завода, расказаць пра вызначэнне прычэпаў у аўтаперавозках (у яго меліся даныя па рэспубліцы, па краіне, па капіталістычных краінах), як Наліцкая перапыніла: