Іван Шамякін - Драма

Супраць Гулевіча гаварылі каротка, гнеўна, прапанавалі аднадушна. Але ў самой Наліцкай такога гневу, як супраць Булаўскага, на дэзерціра не было. Каб нехта знайшоў хоць ускоснае апраўданне... Дэзерцірства было не прамое. Можна, бадай, паверыць тлумачэнню старога чалавека, што гады ён зменшыў у часе акупацыі, каб гітлераўцы не пагналі ў Германію. Для гэтага была магчымасць. Пасля вызвалення Заходняй Беларусі да пачатку вайны бацька яго рабіў старшынёй сельсавета, і, калі прыйшлі немцы, сыны закапалі кнігі былой польскай гміны аб рэгістрацыі нараджэнняў і смерцяў. За тры гады людзі забыліся, каму колькі гадоў, а хто і помніў — баяўся пікнуць і ў вайну, і пасля яе. І толькі вось цяпер мясцовы летапісец, з маладых і пільных, праверыў даўнюю вясковую легенду па касцельнай кнізе, раскапаў яе ажно ў Вільнюсе.

— Ну, добра, ад немцаў схаваць гады былі падставы. А калі нашы прыйшлі і вашы аднагодкі пайшлі ў ваенкамат. Вы пайшлі туды? Кнігу выкапалі?

— Не.

— І ваеннага трыбунала не баяліся?

— Баяўся.

— На што ж вы спадзяваліся? Калі што — шмыгнуць у лес, да бандытаў?

— Не. Мама плакала. Бацька не вярнуўся з партызанаў...

— Бацька загінуў як герой. А сынок — дэзерцір. І пасля ў вас хапіла нахабства пралезці ў партыю? Дзе ваша сумленне?

— Вінаваты.

— Ды яшчэ як вінаваты!

— А што мы цягнем такое яснае пытанне? Іншай думкі не можа быць!

Праўда, не можа. Аднак бескампраміснай Але Уладзіславаўне чамусьці хацелася, каб хто-небудзь хоць паразважаў, што ў сорак чацвёртым хлопцу было васемнаццаць, а зараз шэсцьдзесят адзін, столькі ж, колькі яе бацьку, дзеці сталыя, унукі — школьнікі. На ўсіх лажыцца кляймо. Не, ніхто пра гэта не сказаў. Да дэзерціра літасці не мелі і тыя, хто вайну ледзьве помніць, як Сіротка, як Баброўка, і тыя, што нарадзіліся пасля вайны. Не выступаць жа ёй з такімі развагамі ды яшчэ перад разборам учынку Булаўскага.

Пра ўчынак загадчыка аддзела гаварылі падоўгу і строга. (Строга, але не гнеўна, адзначыла Наліцкая.) І тут жа падпускалі гумар, жартачкі, амаль кожны выклікаў калі не смех, то ўсмешачкі. Сур'ёзныя людзі — члены бюро — гавораць пра сур'ёзную барацьбу, ад вынікаў якой у значнай ступені залежыць перабудова, і раптам такія несур'ёзныя кепікі. Гэта абурала Алу Уладзіславаўну. Сапраўды размагнічваюць адзін аднаго, так можна дагаварыцца да... даравання. Вунь куды верне Баброўка: з Эдзіка можа вырасці добры паэт. І — хто ў яго ўзросце не спатыкаецца? І дагаварыўся — да вымовы без занясення ва ўліковую картку. Вунь на колькі ступеняў спусціўся! Хоць лепш, чым хто, ведае думку аддзелаў абкома. У першага сакратара ажно ўчасціўся пульс, на шыі выступілі непрыгожыя плямы, яна шпарка занатоўвала тэзісы на паперы, каб даць водпаведзь кожнаму з гэтых жартаўнікоў-лібералаў. Яна таксама пажартуе, але яе жарты будуць іншага адцення.

Жнівень гарачы. Добры прыпар — радуе штодзённая зводка па ўборцы ўраджаю. Усе тры акны ў зале адчынены, а ўсё роўна душна. Мужчыны паздымалі пінжакі. А яна вельмі рана ездзіла па калгасах і не паспела змяніць шарсцяны касцюм на лёгкае плацце. Жакет, праўда, і яна скінула, але пад поясам спадніцы пацела паясніца, ногі; дыскамфорт такі даваў адчуванне забруджанасці, адрываў думкі ад справы. Яна злавала на сябе: «Чыстаплюйка, баба! Пра сцёгны свае думаеш. Сорам!» — і запісала тэзіс з выступлення начальніка міліцыі Пацеркі, які таксама хітра выгараджваў Булаўскага. «Намёк на дурноту твайго намесніка зразумелы. Але выдам я табе, ахоўнік парадку, галоўны змагар за цвярозасць, па самую, як кажуць, завязку. Не ратуюць цябе твае салдацкія жартачкі. Сам ты ці не ад гэтай гары пажаўцеў?» Худы падпалкоўнік пацеў, як ніхто, і Наліцкай стала непрыемна глядзець на яго. Павярнулася да акна і... устрапянулася, перастала слухаць, што гаворыць начальнік міліцыі. Пасярод плошчы стаяў Вася Ліхач. Побач з ім дзве маладыя жанчыны. Ён нешта расказваў, і жанчыны весела смяяліся. І ў Алы Уладзіславаўны варухнулася незнаёмае пачуццё, нядобрае — гэта яна ведала пэўна, але не ведала, як яно называецца. Няўжо рэўнасць? Смешна. Раўнаваць чужога мужа? Раздражнялася супраць яго зусім за іншае. За доўгую адлучку, хоць у ананімку, што ён купаецца ў моры, не паверыла — не той дырэктар, Васіль сядзіць на заводзе больш, чым яна ў гаркоме. Днюе і начуе. За выгляд яго раздражнілася. Ідзе ж у гарком, а надзеўся, як для загараднай прагулкі: джынсы, сіняя сарочка.

«Трэба табе прачысціць мазгі».

Ах, Ала, не хітруй сама з сабой. Усё больш складана. І таямніча. Пра такое сапраўды хіба сама сабе ўначы ў бяссонніцу прызнаешся. Узбунтавала яе душэўны спакой тая неспадзяваная сустрэча ля Нёмана з ім, з яго сям'ёй. У наступную ноч сасніла дзіця, такога ж узросту, як яго Маша, толькі не дзяўчынку — хлопчыка. Падкідвала яго, што мяч, лавіла, цалавала яго ножкі, хлопчык заліваўся смехам, і яна таксама рагатала, і было ад гэтай гарэзлівасці незвычайна прыемна. Сон гэты не даваў засяродзіцца на рабоце. А на другую ці трэцюю ноч яшчэ горш: яна спала з мужчынамі, адразу з двума, адзін з аднаго боку, другі з другога,— Толя, вадзіцель, і ён, Ліхач. Сарамата якая! І брыдота. Пасля, удзень, з'яўлялася проста-такі страшнае адчуванне: мужчыны ведаюць пра яе ганебны сон і аглядаюць да абразлівасці пажадліва.