Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— Толькі інтэлігенты, адарваныя ад народа, як нашы «левыя», могуць не бачыць, што рабочыя, сяляне, салдаты... былыя салдаты — іх на з'ездзе большасць — усе за мір. Адзін з нашых «левых» сказаў: «Ленін аддае прастранства, каб выйграць час». Гэта адзінае разумнае, што сказалі людзі фразы. Так, мы адступаем, каб выйграць час, бо мы не сумняваемся: час працуе на нас.

Ленін павярнуўся, як бы шукаючы некага вачамі, і раптам звярнуўся да Багуновіча:

— Вот ты, таварыш...

— Я?— разгубіўся Сяргей, азірнуўшыся: да каго звяртаецца Ленін.

— Вы, вы. Вы ваявалі? — спытаў Ленін.

Сяргей адказаў па-французску: няхай чуе афіцэр саюзнай арміі!

— З восені чатырнаццатага і да...

— Вы — афіцэр? — Ленін спытаў па-руску, без здзіўлення, спакойна; здзівіліся чужаземцы, гэта было відно па выразу іх твараў.

— Камандаваў ротай. Пасля рэвалюцыі мяне выбралі камандзірам палка. Мой полк разгромлены васемнаццатага лютага...

— Значыцца, вы — за мір? — па-французску спытаў Ленін.

— Занадта многа, таварыш Ленін, я пахаваў дарагіх мне людзей, каб быць за вайну. Мне здавалася, я патану ў крыві... Мы, франтавікі, захлыналіся...

Ленін схіліў галаву, як у хвіліну жалобы, памаўчаў, маўчаннем гэтым выказваючы спачуванне.

Сяргей падумаў пра Міру, і спазма болю сціснула сэрца, горла. Спалохаўся, што калі Ленін спытае пра тых, каго ён пахаваў, то ён не здолее адказаць. Слёзы — не ганьба. І аднак не да твару яму, баявому афіцэру, перад... не, не перад Леніным, Ленін зразумее! — перад чужаземцамі выяўляць сваю слабасць.

Ды Ленін як бы пачуў яго стан, можа, прачытаў у вачах, бо ўглядаўся пранікліва, ласкава. Сказаў чужаземцам:

— Вот, пан Робінс, грамадзянін Садуль, вам адказ ад імя інтэлігенцыі... афіцэраў, якімі нас, бальшавікоў, палохаюць... перадавых афіцэраў... народных,— і павярнуўся да Багуновіча, працягнуў руку, сказаў па-руску: — Дзякую вам, таварыш, за падтрымку ў маёй спрэчцы з апанентамі. Вельмі важна мець ваш голас за мір.

Капітан Садуль запрасіў Багуновіча сесці з імі ў ложу.

— Памажыце нам у перакладзе. З нашым веданнем рускай мовы нам немагчыма будзе зразумець усе нюансы палітычнай дыскусіі.

Сяргей на момант разгубіўся: мае ён права прыняць такое запрашэнне? Пасля вырашыў, што з ложы ён будзе хораша бачыць увесь партэр: назіраць за дэлегатамі, тым больш што якраз пад гэтай ложай сядуць праціўнікі Леніна — эсэры, меншавікі.

Пасля ленінскай падзякі; поціску рукі Багуновіч быў па-асабліваму ўзрушаны, і, як часта ў апошні час, хвіліны высокай усхваляванасці затуманьваліся смуткам.

Зала ўзарвалася авацыяй на прапанову Свярдлова выбраць Леніна ганаровым старшынёй з'езда. Дзевяць дзесятых людзей падняліся ў адным парыве, вітаючы правадыра. Не падняліся толькі тыя, што сядзелі пад самай іх ложай, кучка інтэлігентаў. А капіталіст Робінс і сацыяліст Садуль таксама ўсталі і гучна пляскалі ў далоні.

Багуновіч у душы падзякаваў чужаземцам: калі нават яны зрабілі гэта з-за сваёй выхаванасці, у знак добрага тону, усё роўна гэта хораша. І ён адчуў пагарду да тых рускіх, што не падняліся разам з усёй залай.

Даклад Леніна захапіў з першых хвілін, Багуновіч слухаў, стаіўшы дыханне. Можа, Садуль убачыў, з якой прагнасцю ён слухае, таму не звяртаўся за перакладам. Праўда, у нейкі міг у Сяргея з'явілася апасенне: а ці не залішне заглыблена? Ці разумеюць яго рабочыя, непісьменныя сяляне?

Угледзеўся ў твары дэлегатаў. Ды не, ні на адным няма ценю неразумення, усе слухаюць гэтак неа, як ён, нават тыя, што не віталі Леніна.

Глыбока, па-філасофску глыбока, але ў той жа час здзіўляюча проста, шчыра, да бязлітаснасці шчыра і адкрыта:

— Мне здаецца, што галоўнай крыніцай рознагалоссяў у асяроддзі савецкіх партый па даным пытанні з'яўляецца іменна тое, што некаторыя занадта паддаюцца пачуццю законнага і справядлівага абурэння па поваду паражэння Савецкай рэспублікі імперыялізмам, занадта паддаюцца часам роспачы і, замест таго, каб улічыць гістарычныя ўмовы развіцця рэвалюцыі, як яны склаліся перад цяперашнім мірам і як яны рысуюцца нам пасля міру, замест гэтага спрабуюць адказаць адносна тактыкі рэвалюцыі на аснове непасрэднага пачуцця.

Так мог сказаць толькі чалавек, які ведае і разумее сваіх апанентаў.

Перыяды рэвалюцыі, іх здзіўляючыя дакладныя характарыстыкі: трыумфальнае шэсце... паражэнне... Нічога падобнага па гісторыі рэвалюцыі, у якой сам удзельнічаў, Багуновіч дагэтуль не чытаў, не чуў; у расказах Міры ўсё было спрошчана, таму ў яго нярэдка з'яўляўся пратэст, і яны спрачаліся.