Іван Шамякін - Петраград — Брэст

— А што рабіць, мама? Біцца ў істэрыцы? Рыдаць? Я ж не паненка — салдат.

— Чорт яго прынёс,— сказала Лёля.

— Лёлечка, не прыйшоў бы ён, прыйшоў бы нехта іншы. І мне ўсё роўна прыйшлося б выбіраць, куды пайсці і што рабіць. Помніш Багдановіча? Нельга чалавеку з маім характарам праляжаць на канапе...

— Я даўно ўбачыла, што ты пакутуеш. Душа мая чула, што я зноў страчу цябе.

— Пачакай, маці. Хаваць яго рана. Давай спакойна падумаем — што рабіць?

Маці глядзела на сына, на мужа з надзеяй, маленнем: прыдумайце ж нешта!

Сяргей падняўся, падышоў да стала, разгарнуў той жа томік Буніна.

— Я тут, пакуль ляжаў, прачытаў: «А когда же, дитятко, ко двору тебя ждать? Уж давай мы, как следует, попрощаемся, мать?»

— Сын, гэта жорстка. Да маці,— сказаў бацька.

— Прабач, мама. Гэта жорстка. Але ў мяне няма іншага выйсця. Я павінен знікнуць.

— Куды? Як? — Марыя Міхайлаўна сашчапіла рукі так, што хруснулі суставы пальцаў.

— Есць тры шляхі. Пайсці ў падполле, тут, у Мінску. Але я не навучаны ваяваць з падполля. Вярнуцца назад у атрад? Спакусліва. Аднак баюся, што ў складаны ансамбль Рудкоўскага і Бульбы мне нялёгка будзе ўпісацца. Ды і балюча мне вяртацца ў тыя мясціны. Мір, які падпісаў Ленін, безумоўна, трэба будзе абараняць. Я хачу абараняць гэты мір. Мне здаецца: я патрэбны там...— паказаў уздоўж Захар'еўскай вуліцы, на ўсход, памаўчаў, падумаў, сказаў, саромеючыся за сваю нясціпласць: — Леніну патрэбны...

Маці, бацька і сястра глядзелі на яго шырока расплюшчанымі вачамі — з бояззю за яго і з захапленнем яго пераконанасцю — веданнем, дзе яго месца ў віры падзей.

Фае з пустымі гардэробамі першага паверха, вузкаватая лесвіца і прасторная зала буфета і фае на другім паверсе былога «Дворянского собрания» запаўняліся людзьмі. Упершыню гэты фешэнебельны палац, урачыстая зала ўбачылі такі натоўп хіба што пяць месяцаў назад.

Пра гэта падумаў Сяргей Багуновіч, праходзячы па цемнаватым фае ўздоўж залы. Ён прыгадаў публіку, якую бачыў тут перад вайной, калі, будучы студэнтам, нярэдка ехаў з Пецярбурга не ў Мінск, а сюды, у Маскву, да цёткі — сястры маці, і лічыў абавязковым паслухаць спектаклі ў «Оперы Мамантава» і наведаць канцэрты замежных спевакоў у Калоннай зале. Атрымоўвалася неяк так, што ў Піцеры ён наведваўся ў оперу, на канцэрты радзей, чым у Маскве; там ён быў заняты вучобай, а сюды прыязджаў у госці, на канікулы. У яго тады кружылася галава ад дамскіх тэатральных плаццяў, ад французскіх духоў, генеральскіх і афіцэрскіх пагонаў, аксельбантаў, эпалетаў.

Цяпер ён іранічна пасміхнуўся з таго свайго юнацкага захаплення мішурой класа, што дажываў апошнія гады.

Наколькі бліжэй яму вось гэтыя людзі ў тужурках, простых паліто, шынялях, сялянскіх кажухах, у ботах, намазаных бярозавым дзёгцем, пах дзёгцю ўдыхаўся з асаблівай прыемнасцю, як пах самай натуральнай прыроды — сасновага бору, бярозавага гаю. Гэтак жа — народнай сілай — пахне і аўчына.

Некаторыя сяляне ў валёнках, хоць на дварэ сярэдзіна сакавіка і зусім па-вясноваму свеціць сонца. Праўда, уначы яшчэ быў добры мароз, але ўдзень утаптаны снег маскоўскіх вуліц можа пацячы вадой, брудны снег асабліва хутка растае.

Сяргей з практычнасцю франтавіка, трохі з гумарам, але і са шкадаваннем падумаў, як няўтульна будуць адчуваць сябе гэтыя сялянскія дэлегаты, калі вясна на ўсю сваю моц захопіць іх у Маскве.

Асабняк — адчувалася — спрабавалі нагрэць, але ўсё роўна было холадна — настыў за зіму, калі ашчаджалі кожны фунт вугалю, палена дроў.

Вешалкі пуставалі, хаця некалькі гардэробшчыкаў у тэатральных ліўрэях занялі свае пасты. Дзіўна, людзі гэтыя, такія ж працоўныя, стаялі ж на самай нізкай ступені сацыяльнай лесвіцы, здаліся Багуновічу — па выгляду сваім, паслужліва-насцярожаным,— зданямі мінулага. Як яны не гарманіруюць з гэтымі шынялямі і кажухамі, з гэтым нейкім асаблівым — раскаваным, вясёлым — гулам галасоў, зусім не падобным на той тэатральны гул, калі яго аздабляў звон шпораў і крышталёвых бакалаў у буфетах. Тыя, былыя, гаварылі шэптам, як баючыся, часам толькі якая-небудзь весялуха залівалася смехам ад афіцэрскага анекдота, але тут жа глушыла свой смех, бо глядзець на яе пачыналі з асуджэннем, якая нявыхаванасць!

Гэтыя ж людзі і гавораць на поўны голас, і смяюцца гучна, жыццярадасна. Больш за ўсё Багуновіча ўразіў іх смех. Сабраліся на такі з'езд! Не кажучы пра тое, што некаторыя, вельмі можа нават быць, не снедалі сёння.