Адам Мальдзіс - Астравеччына, край дарагі…

— Пэўна, што так, днёўкі шкада, — пагадзілася жанчына з перавязанай рукой.

— Якой там, людцы мае, днёўкі. Не хаджу я на работу. Нэрвы дактары ў мяне прызналі. Бядую, што зноў не будзе на каго гаспадарку кінуць. Трое свінчат у мяне, цялушку ў нядзелю на рынку купілі. Гэта ж мужык мой у Вільні ўкалывае, толькі па суботах прыязджае. Заробак прывязе ці памыць што.

— Куды ўдваіх такія грошы дзяваць…

— Гэта ж бо лавачніца мне халадзільнік добры дакляравала. За гэта мой платы ёй па нядзелях гародзіць. Гэта ж бо ў людцаў ёсць, а ў нас няма. Хай стаіць, есці не просіць.

— І на той свет з сабой узяць можна, — уядала ўсё тая жа жанчына з забінтаванай рукой. — У пекле свая прахалода будзе.

— Якое там пекла, пляцеш, людзіна, абы-што, — спалохалася жанчына з вяроўкай. — Мне, можа, у нядзелю ксёндз разграшэнне ад усіх грахоў даў.

Усе нялоўка замоўклі. Маўчалі і тады, калі жанчына з вяроўкай выходзіла, падзякаваўшы хлопцам за тыя капейкі. І толькі калі шафёр, бразнуўшы дзвярыма, даў газу, аўтобус дружна загуў:

— Ёй — даваць? Што ў вас, хлопцы, капейку няма куды дзець?

— Яна ўсіх нас купіць і прадасць.

— Халадзільнік ёй трэба! Будзе стаяць для красы. За элекстрыку пашкадуе плаціць.

— А хто ёй ад гультайства дасць разграшэнне?!

— Чым чалавек болей грэшыць, тым болей у модлы кідаецца. Вунь у астравецкім касцёле Андралойць якім набожным прыкідваўся. За градусамі кленчыў, ксяндзу прыслугоўваў. А аказалася, што касцельныя грошы краў. Чалавек для касцёла варотцы за так выкаваў, а Андралойць сказаў, што трыста рублёў яму за гэта заплаціў. У нядзелю бабы таму Андралойцю комжу пасярод касцёла здзёрлі, калі хацеў зноў прыслугоўваць.

— А ў Быстрыцы вунь раскралі грошы, што людзі на цвінтарную агароджу збіралі.

— Божачка, што робіцца, я на рынку ў Міхалішках чула…

І пайшло, і пайшло…

— Жывуць жа людзі, — нібы падсумавала жанчына з пакалечанай рукой. — На полі лён яшчэ нявыцераблены стаіць, бульба ўся непачатая, а ёй каб хоць душа засмылела. Сядзіць дома, цялушак і парсюкоў сваіх корміць. І болей нас заробіць, як сыр у масле качаецца.

Усю гэту размову я пераказаў Леаніду Міхайлавічу Дарафею, рымдзюнскаму старшыні, які выпадкам аказаўся на сваёй машыне каля аўтобуснага прыпынку. Мы паехалі ў кантору, дзе прыемна пахла свежымі кветкамі, была ціш і спакой. Пасля нервовай атмасферы ў «Радзіме» гэты спакой асабліва ўразіў. Ніхто не ўсоўваў галаву, каб вырашыць дробязную справу, ніхто не «выбіваў» з раённага начальства дапамогу.

— Што ж, жанчыны ўхапілі, як кажуць, за жывое, — павольна падбіраючы словы, выказвае сваю думку Леанід Міхайлавіч. — Выкарміць іншая за год пару цялушак і пару вепрукоў — ужо тысячы з дзве і мае. Нашто на калгасную работу хадзіць? Вядома, у калгасе зарабляюць не менш, а то і больш. Свінаркі ў Завельцах маюць да трохсот рублёў у месяц. Да чатырохсот на сям’ю выходзіць. Але ў калгасе гэтыя рублі цяжэй дастаюцца. Двайная работа: і на ферме, і ў сваім агародзе. Таму і не любяць у вёсцы такіх людзей, што для сябе жывуць, як тая жанчына з вяроўкай.

— На адным полюсе — эгаісты. А на другім хто?

— Людзі, для якіх на першым месцы — агульнае, калгаснае. Такіх у нас большасць. Назваць прозвішчы? Свінарка Марыя Іванаўна Аўсюкевіч з Завельцаў. Васемнаццаць год на ферме. Дарошчвае парасят, аднятых ад свінаматкі. За год да дзвюх тысяч іх выходжвае. Нядаўна ордэнам Працоўнага Чырвонага Сцяга ўзнагароджана. Загадчык участкам Альфонс Карлавіч Аўгуль. У яго самыя высокія ўраджаі збожжа. Свінар-механізатар Іван Іванавіч Рожка. Днюе і начуе на ферме. Франц Адамавіч Міхно з Завельцаў, былы чапаевец. Уладзімір Іванавіч Бублевіч, пра якога вам тады расказваў Арцыменя. Зрэшты, пагаварыце з ім самі.

— Леанід Міхайлавіч, а ці не атрымоўваецца так, што эгаісты жывуць сабе ўволю, карыстаюцца ўсімі асалодамі жыцця, а сумленныя калгаснікі не бачаць за работай свету, забываюць пра асабістыя клопаты. Гэта толькі мааісты заклікаюць да аскетызму, выступаюць супроць матэрыяльных даброт для народа. Нам жа — тут я не буду арыгінальным — патрэбна гарманічнае спалучэнне грамадскага і асабістага. Ёсць такое спалучэнне ў вашых «маякоў»?

— Нейкая залатая сярэдзінка, значыць. У ідэале яно і павінна быць. У жыцці ўсё складаней. Пагаварыце самі з людзьмі.

— Тады добра. Цяпер крыху пра тых жа людзей, толькі з іншага боку. Адкрыта кажучы, мне здаўся нязвычным спакойны настрой у вашым калгасе. Нібы і няма ўборкі. У вас што, студэнты бульбу капаюць?