Кузьма Чорны - Цана прароцтваў

Каментар да яго склалi М.Тычына i Я.Янушкевiч; да астатнiх раздзелаў М.Тычына.

У каментарнай частцы дзённiка выкарыстаны заўвагi i парады Янкi Брыля, Валянцiны Гапавай, Генадзя Кiсялёва, Арсена Лiса, Уладзiмiра Ляхоўскага, Рыгора Рэлеса, Анатоля Сабалеўскага, Фрыды Фiнкель.

Пошукі будучыні

Друкуецца па аўтографе. На вокладцы — назва рамана i малюнак, якi належыць пяру К.Чорнага: два дрэвы на першым плане i трэцяе ўдалечынi. На першым лiсце рукапiсу намалявана высокае дрэва i будынак, у якiм можна ўгадаць гумно з шырокiмi варотамi, каля сцяны знаходзiцца фрагмент агароджы. На другiм лiсце слупком выпiсаны iмёны i прозвiшчы галоўных персанажаў рамана. У канцы аўтографа пазначана: «Канец. Кузьма Чорны. 7 гадзiн вечара, 18-га верасня 1943 г. Масква. Гасцiнiца «Якорь». 2 лiпеня 1944 года Чорны запiсаў у сваiм «Дзённiку», што, ачуняўшы пасля цяжкай хваробы, якая суправаджалася амаль поўнай слепатой, ён перапiсваў рукапiс рамана: «А яшчэ шэсць месяцаў таму, калi пачынаў перапiсваць «Пошукi будучынi», мне была пакута выпiсваць роўна загаловак i першы радок». Упершыню раман публiкаваўся ў часопiсе «Полымя», 1950, № 11–12, дзе быў падвергнуты прыкметнай рэдактарскай апрацоўцы.

Млечны шлях

Друкуецца па аўтографе. Завершаны 12 студзеня 1944 года. Упершыню публiкаваўся ў Зборы твораў у 8­i тамах (1972–1975). У дадзеным выданнi ўзнаўляюцца купюры, зробленыя цэнзурай па кан’юнктурных прычынах (у 6­м томе Збору твораў яны пазначаны шматкроп’ем).

Лявон Бушмар

Друкуецца па кнiзе «Лявон Бушмар» (Менск, БДВ, 1930). Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Узвышша», 1929, №7—10. Завершаны ў сакавiку 1929 года. У тэксце аповесцi, апублiкаванай асобным выданнем, паметка ў канцы: «Слуцак».

Неўзабаве пасля публiкацыi аповесцi з’явiўся артыкул крытыка Алеся Кучара «Пра адну рэакцыйную аповесць» (Маладняк, 1931, №1), якi азначаў круты паварот афiцыйнай лiтаратурнай крытыкi ў адносiнах да творчай суполкi «Узвышша» наогул i творчасцi Кузьмы Чорнага ў прыватнасцi. А. Кучар прызнаў аповесць таленавiтай, але тым не менш «рэакцыйнай», бо празаiк слаба паказаў класавую барацьбу, а паводзiны герояў тлумачыў з пункту погляду буржуазнага сенсуалiзму. Лявон Бушмар, галоўны герой аповесцi, на думку крытыка, выклiкае спачуванне, а не асуджэнне, а аўтар шукае «матывы для апраўдання яго ўчынкаў». I нарэшце вырак, якi выносiць крытык­аглабельшчык i якi не падлягае апеляцыi: «Чорнаўскi «фiзiялагiчны жывiзм» не толькi нiчога агульнага не мае са змаганнем пралетарскай лiтаратуры за жывога, класавага чалавека, а наадварот, пралетарская лiтаратура павiнна ўзброiцца на змаганне супраць творчых асноў К. Чорнага». «Iдэалiстычна замкнуты псiхалагiзм i груба­матэрыялiстычны фiзiялагiзм» А. Кучар недвухсэнсоўна ацэньвае як «правую небяспеку ў нашай лiтаратуры, i на яе павiнен быць накiраваны самы моцны агонь нашага змагання».

Заўтрашні дзень

Друкуецца па аўтографе. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Полымя», 1945, № 5–6. Дата напісання адсутнічае. Але паводле зместу, блізкага па думках і па змесце да «Дзённіка» К. Чорнага, можна меркаваць, што часам датавання льга лічыць 1944 год.

На беразе

Друкуецца па газеце «Савецкая Беларусь», 1924, 31 студзеня, 1 i 2 лютага, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае.

Ноч пры дарозе

Друкуецца па газеце «Савецкая Беларусь», 1924, 24, 25, 27–30 мая, дзе апублiкавана ўпершыню. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае. 1 Ветліца — дарога, абсаджаная вербамі.

Па дарозе

Друкуецца па кнiзе «Вераснёвыя ночы» /Менск, БДВ, 1929, дзе датуецца чэрвенем 1925 года/. Упершыню апублiкавана ў выглядзе ўрыўка ў газеце «Савецкая Беларусь», 1925, 22 лiстапада, цалкам — у часопiсе «Маладняк», 1925, № 8. Дата напісання пад тэкстам адсутнічае.

Вечар

Друкуецца па зборнiку «Пачуццi» /Менск, БДВ, I926/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Маладняк», 1926, № 10. Датуецца 14– 15 кастрычнiка 1925 года. 1 Аблубiцца — абадок. 2 Мажджыр — жалезны таўкач.

Буланы

Друкуецца па зборнiку «IIачуццi» /Менск, БДВ, I926/. Упершыню апублiкавана ў часопiсе «Маладняк», 1926, № 11. Урыўкi з апавядання друкавалiся ў газеце «Савецкая Беларусь», 1925, 23 лiстапада пад загалоўкам «Раман Драгун», 6 снежня таго ж 1925 года i 19 студзеня 1926 года. Датуецца 1925 годам.

На пыльнай дарозе

Друкуецца па зборнiку «Хвоi гавораць» /2­е выданне, Менск, БДВ, I928/. Упершыню апублiкавана ў зборнiку «Хвоi гавораць» /1­е выданне, Менск, БДВ, I926/. Датуецца красавiком 1926 года.