Кузьма Чорны - Цана прароцтваў

- Чалавек без работы не можа доўга быць, хiба толькi спрадвечны лайдак або каторы змалку не прывык.

Тады ж нейк раз ён, разгаварыўшыся, прызнаўся гаспадару, што трохi каецца, што пайшоў служыць:

- Не ведаў, што гэтак доўга зацягнецца. Чорт ведае чым займайся тут. Хiба гэта работа!

Ён вельмi рваўся цяпер дадому.

На цiхiм небе стылi зоры. Вiльгаць iшла з лясоў i туманамi асядала на голую зямлю, перад свiтаннем маўчала поле; злазячы ў рэчку, бялелi на чорнай зямлi лапiны апошняга снегу.

Над самай рэчкаю, на ўзгоркаватым яе беразе, высока над змрочнымi паплавамi, узнiмалася няроўная сцяна лесу. Дарога ў лес iшла праз рэчку, цераз мост, з поля i паплавоў. На дарозе ў лесе было чорна i цiха. Таму пад нагамi ў чалавека звонка i мокра трашчала леташняе лiсце. Чалавек iшоў паволi, нёс за плячыма клунак. Часамi ён прыпыняўся, дзе дрэвы разыходзiлiся ад дарогi i над палянкай нiжэй звiсала зорнае неба. Чалавек як бы прыглядаўся цi прыслухоўваўся да чаго. Стаяў так хвiлiны са тры i зноў iшоў далей. Ступаў ён моцна, але хада яго была лёгкаю, хоць i ўтомленаю, так, як ходзiць чалавек па роднай зямлi. Дарога доўга iшла лесам, перакiдалася праз кавалкi поля, праз нiзкiя ядлаўцовыя лагчыны.

Ужо свiтаць пачало, як чалавек прыпынiўся каля густой няроўнай агароджы. Застукаў брамкаю i пхнуў яе каленам. Забрахаў сабака, заядла захроп, кiнуўся пад чалавека, заскроб кiпцямi па вiльготным крысе салдацкага шыняля.

- Галас, Галас, - загукаў чалавек.

Сабака адбегся i брахаў, пачаўшы павiльваць хвастом.

- Галас! Не пазнаў? Ах ты дурны!..

Сабака радасна завiшчаў, падбег, абняў гаспадара пярэднiмi лапамi, лiзнуў у твар. Чалавек усё стаяў, аж пакуль не прайшло сабачае захапленне. Тады ўзышоў на ганак, спусцiў з плеч клунак. У сенцах ужо стукалi хатнiя дзверы - сабака кагосьцi пабудзiў сваiм брэхам.

- Хто?

Голас з сянец чуваць быў малады, жаночы, прывабны, хрыплаваты ад сну. Чалавек на ганку ад гэтага голасу падняў галаву i падаўся крыху назад.

- Хто? - зноў запытала жанчына.

- Гаспадар.

- Якi гаспадар?

I, здагадаўшыся, загаласiла:

- А Божачка ж мой, Лявон!

Яна з грукатам адкiнула ад дзвярэй завалу, i Лявон Бушмар пачуў знаёмы пах сяней. У кухнi жанчына запалiла газоўку, i тут Бушмар ацапянеў, глянуўшы на жанчыну. Яна таксама не зусiм, мусiць, вольна пачувала сябе: стаяла ля печы маўклiва, спусцiла ўнiз рукi i не гаварыла больш нi слова. Твар яе густа ружавеў.

- Ты... тут?.. - запытаўся Бушмар.

- Служу... Як напiсаў тады адразу быў, каб хоць каго мацi ўзяла рабiць... Дык я нанялася...

- Нанялася?

Жанчына маўчала. Глыбокае непаразуменне прайшло па Бушмаравым твары.

- А мацi дзе?

- Мацi хворая... Не ўстае... Другi ўжо тыдзень.

Бушмар адчынiў дзверы ў чыстую хату. Жанчына запалiла лямпу. Мацi прачнулася, пачала ад радасцi плакаць, гаварыць i стагнаць.

Маладая жанчына колькi разоў выходзiла i ўваходзiла - пачыналася дзённая гаспадарская таўкатня. Бушмар не захацеў адпачываць, пасядзеў каля мацi, пераапрануўся ў сваю цывiльную адзежу i адразу пайшоў на сялiбу. Сабака весела гайсаў следам за iм. Бушмар агледзеў непапраўленую агароджу, непадгрэбеную салому, незачыненыя вароты на прыгуменне... Выцягнуў з студнi вады, паспрабаваў, цi добра ходзiць коварат.

Як i заўсёды, пануры быў выгляд яго, пахадзiўшы па двары, ён выйшаў за гумно. Там скiдаўся сялiбны ўзгорак глыбока ўнiз, у рэчку, пад стагоднiмi дубамi прэла леташняе iх лiсце. Малады ельнiк зубiў цёмную зелянiну за паплаўною лукою. З трох бакоў быў дубняк i ельнiк. З чацвёртага - горбiлася поле. Неба над светам было высокае, цiхае, веснавое.

Бушмар правёў рукою па твары, як бы знiмаючы з яго штосьцi чужое i непрыемнае. Вочы яго ператварылiся ў агнiстыя стрэлкi. Ён зняў шапку, расшпiлiў жакетку. Здавалася, што ён хоча гэта пазбавiцца ўсяго лiшняга, каб як мага глыбей чуць вялiкую музыку лясной адзiноты.

Бушмар стаяў. I от твар яго выцягнуўся, губы сцiснулiся. Ноздры раздзьмулiся i заварушылiся. Так звер чуе магутны пах лесу, зямлi, вады, вясны, адзiноты. Так жа звер чуе пах i цёплай крывi. Вочы прыжмурылiся, бровы пацягнулi за сабою ўнiз лоб.

Бушмар iшоў назад па прэлых лiсцях. Маладая жанчына, нанятая гаспадыня, упоперак перад iм перайшла двор. Бушмар спусцiў у зямлю вочы i жорстка запытаў:

- Як жа ты нанялася з хаты?

Жанчына адказала не адразу. I то як бы нехаця:

- Так здарылася.

- Як?

- Памёр мой.

Бушмар аж уздрыгануўся. Вочы яго ўскiнулiся на жанчыну. Яна чамусьцi ад гэтага зiрку пачырванела, апусцiла галаву, уздыхнула. Заспяшалася ў сенцы. Бушмар стаяў усё i не зводзiў вачэй з жанчыны, аж пакуль яна праз увесь двор iшла.