Андрэй Федарэнка - Смута

Ехаць трэба было дванаццаць гадзін цягніком. Гадзін праз дзесяць дарогі галоднаму, змерзламу ў халодным вагоне журналісту палезлі ў галаву змрочныя думкі. Куды ён едзе? Якія цяпер камандзіроўкі? Гэта гадоў дзесяць назад добра было: лазня, чарка, свежынка, чысты ложак у брыгадзіравай ці нават у старшынёвай хаце... «Каб замест чаркі не надавалі ў карак!»— думаў Кірэвіч, і яму ўяўляліся чамусьці панурыя, галодныя твары, злыя вочы... Аточваюць, валяць, вяжуць вяроўкаю... «Павесіць гада мала! Заварылі ў гарадах кашу, а цяпер сюды паўзяце?!.» Б-р-р!

Калі правадніца аб'явіла, што прыехалі, Кірэвіч зашыўся ў куток і вырашыў не выходзіць. «Скажу, што праспаў». Але далей цягнік не йшоў. Давялося выйсці.

Па голым пустым пероне вецер падагнаў да ног Кірэвіча газету, на якую той наступіў і прачытаў: «Рашэнні... жыццё!» Вецер шухнуў пад лёгкі палітончык, апёкшы журналіста холадам з ног да вушэй. Насупраць перона, на прывакзальнай плошчы, стаяў упрэжаны ў сані конь, якога дзядзька ў доўгім кажусе і ў насунутай на вочы шапцы карміў буханкаю хлеба. Убачыўшы Кірэвіча, мужчына схаваў хлеб за пазуху, выцер рукавом конскую пысу і праз замеценыя рэйкі кінуўся да журналіста.

— Добранькага вам дню!.. Вось прыехаў сустрэць і прывезць, — лісам закруціўся вакол журналіста дзядзька. — Ідзіць, пажалуста, за мною ў сані, я вам дарожку таптаць буду...

«Пачалося, — зусім няміла стала Кірэвічу,— знарок язык ламае... Завязе ў лес, трэсне па вуху, паліто апошняе здыме... Ану, валі адсюль, скажа! Горад падчысцілі, а цяпер сюды!..»

Дзядзька між тым пасадзіў журналіста ў задок, накінуў яму на плечы другі кажух, нагроб на ногі сена і, падміргнуўшы, выцягнуў з-пад посцілкі пляшку гарэлкі, дзве чарачкі, кавалак сервелату, з-за пазухі — недаедзены канём хлеб...

— Чым багаты... Сагрэйцесь з дарожкі!

Кірэвіч паслухмяна выпіў; закусілі і паехалі ў заснежаны лес.

— У вас адну даюць ці дзве? — прагна жуючы каўбасу, пацікавіўся журналіст.

— Як кажаце?

— Ну, на студзеньскі талон адну пляшку даюць ці дзве?

— Не знаю, пра што вы, — пакасіўся на яго мужык. — Абы грошы — бяры хоць дваццаць дзве.

— Не можа быць! Без талонаў?!

— Не магу ўбіцца, пра што намякаеце, —пакрыўдзіўся дзядзька. — Якія талоны... Но-о! — шморгнуў ён лейцы.

Кірэвіч вушам сваім не верыў.

— Каўбаска, нябось, кусаецца? — паказаў ён мужыку недаедзены кавалачак сервелату. — Нябось, палавіна палучкі?

— Як вам сказаць... Гэтая — па пяць, ёсць па дзевяць... А то завезлі па дзесяць восемдзесят, «Пасольская» ці «Польская», як то яна... Падурэлі, праўда што, з такімі цэнамі...

— I ўсё гэта ёсць, ляжыць свабодна?

— Бяры не хачу... Но-о!

— А-а!— здагадаўся Кірэвіч. – Па мясцовых візітках?

— Не пайму вас апяць. Па рублях, а не па візітках.

— Ды што вы мне голаву дурыце! — не вытрымаў Кірэвіч. — Вы хіба не ведаеце, што ў свеце робіцца? Газет не чытаеце?

— У нас адна газета — «Глушкавіцкі шлях». Больш нічога не выпісваем.

— Ну, тэлевізар глядзіце?

— Гэта не, чаго няма, таго няма... I грошы стояць, і так —балаўство... Хоць не — брашу: ёсць адзін целявізар, у Навадумскага, пры Хрушчове яшчэ купіў.

— Ну вось! Навіны ж ён паказвае?

— Чаго не, таго не. У нас на станцыі ў раёне адключаюць тое, што не трэба. Канцэрты, камедзіі – калі ласка... А што не паложана, тое, значыць, чык-чырык...

— Ды вы што, браткі?! Вы хоць чулі, што Брэжнеў памёр?

Дзядзька паволі павярнуўся, сцягнуў з галавы шапку, і Кірэвіч аж уздрыгнуў: на яго глядзеў паголены разумны твар.

— Чуў. Усё чуў. Будзем знаёмы — парторг Кадол, — сказаў дзядзька зусім іншым голасам, ужо не ламаючы языка. — Пашэнціла табе — сенсацыю напішаш. Назаві — «Апошні бастыён застою»; вы, журвалісты, гэта ўмееце... Так і ёсць: шэсць гадоў я рабіў усё, каб ніхто ні пра што не здагадваўся, шэсць гадоў забараняў выпісваць цэнтральныя газеты, адключаў на мясцовай падстанцыі тэлетрансляцыі з вялікага свету... А ездзіць з такой глушэчы ніхто нікуды не ездзіў. Так і напішы —рэліктавы выкапень, самадур раённага маштабу, які столькі гадоў хаваў ад людзей свабоду, не даваў ім дыхаць...

Ашаломлены Кірэвіч не ведаў, што й казаць.

Уехалі ў арку з надпісам «Трэці Інтэрнацыянал».

Пакуль у клубе збіралі сход, журналіст прайшоўся па хатах. Усё было, як і казаў парторг. Ніхто не чуў, што ідзе перабудова, мала хто ведаў, што памёр Брэжнеў. Зайшоў у магазіны — прамтаварны і прадуктовы, і быццам апынуўся за мяжою. Стаяла без усялякіх талонаў і купонаў гарэлкі: «Руская», «Маскоўская», «Сібірская» і нават «Экстра», якой Кірэвіч ні разу ў жыцці не піў (кошт самай дарагой, «Сібірской», сем рублёў дзесяць капеек). Каўбаса вараная, сухая, вэнджаная; цукеркі — ад карамеляў да грыльяжу; памідоры, гуркі ў слоіках; цыгарэты шасці сартоў (самыя дарагія «Космас» па шэсцьдзесят капеек). У прамтаварным: касцюмы нямецкія па сто дваццаць пяць, чэшскія — па дзевяноста восем (не лічачы мінскай і гомельскай вытворчасцяў), курткі, плашчы, шкарпэткі, туфлі (не яічачы «Луч» і «Камінтэрн») румынскія і польскія, якіх ніхто не браў, бо каштавалі — ого! — аж цэлых пяцьдзесят рублікаў!..