Зинаида Дудюк - Лаза

Цяжар, які наваліўся на Тадзікава сэрца, трохі адлёг, але ён адчуў, што не жадае бачыць Руткоўскага і падпарадкавацца яму, не жадае служыць. Узнікла жаданне збегчы да Ванды, заняцца нейкімі будзённымі справамі, наведаць маці, каб распытаць, як яна жыла ўсе гэтыя гады, што новага ў яе, мо ад бацькі які ліст прыйшоў, цяпер жа Польшча і Савецкі Саюз быццам сябруюць.

– Ад’ютант, цябе камандзір шукае, – сказаў яму незнаёмы жаўнер.

– Дзе ён цяпер?

– Вунь там, пад дрэвамі.

Тадэвуш накіраваўся да гурту, якія сабраўся вакол камандзіра, але перш азірнуўся і з жудасцю ўбачыў, што ўся вёска палала. Агонь ахапіў два рады хат, шалёна шугаў, злучаўся над дахамі, утвараў пякельную арку. "Гэта ўчынілі мы, якія называемся выратавальнікамі Польшчы?! Не разумею, ніколі не прыму гэтага злачынства!" – падумаў Тадзік, падыходзячы да гурту.

– Жаўнеры, мы добра папрацавалі і заслужылі смачную вячэру. Едзем у местачковую рэстарацыю! Я частую! – абвясціў Руткоўскі.

У адказ пачуліся радасныя воклічы. У большасці жаўнераў было па два ці нават па тры кані. "Абрабавалі і пазабівалі сялян, забралі коней, папалілі маёмасць, ацалелых людзей ператварылі ў жабракоў-пагарэльцаў, – з горыччу думаў Тадзік. – І з гэтымі рабаўнікамі і забойцамі я збіраюся прынесці волю Польшчы? Што я тут наогул раблю? Як магло здарыцца, што пан Руткоўскі, барацьбіт за вызваленне Айчыны, раптам ператварыўся ў атамана бандыцкай шайкі? І ўсё гэта здарылася на маіх вачах! Выходзіць, што і я такі самы…"

– Чаго ты, Тадэвуш, сумны? – спытаў раптам маёр ад’ютанта.

– Шкадую тую хату, у якой кватараваў два тыдні, грэўся на печы, а цяпер яе няма…

– Знайшоў пра што шкадаваць! Глядзі, колькі ў нас коней. Нарэшце я магу завесці сваю кавалерыю, пра што даўно марыў.

– Віншую…

– Што гэта за тон! Як размаўляеш з камандзірам!

Тадзік нічога не адказаў, ускочыў на каня, сцебануў яго і моўчкі паскакаў уперад.

74

Жаўнеры ўвайшлі ў рэстаран, загадалі афіцыянтам ссунуць сталы, пасля самавіта расселіся. Афіцыянты хутка прынеслі талеркі з нарэзанай і прыгожа выкладзенай каўбасой, вяндліну, салаты, гарэлку. Налілі кілішкі, стоячы выпілі за Польшчу і сталі закусваць. У гэты час пачуўся шум матора. Выглянулі ў акно з цікаўнасці, бо самаходы тут былі з’явай рэдкай, убачылі вайсковы "газік", з якога выйшлі два савецкія афіцэры.

– Хлопцы, наша здабыча ідзе, – крыкнуў нехта з жаўнераў.

Руткоўскі таксама падышоў да акна, ацаніў сітуацыю, загадаў пяці падначаленым:

– Сустрэць на лесвіцы, раззброіць, завесці ў прыбіральню і там скончыць справу.

– Будзе зроблена, – казырнулі жаўнеры.

Аднак на лесвіцу высыпалі не толькі прызначаныя пяць, а ўсе, за сталом засталіся толькі Руткоўскі і Тадзік.

– Чаму ты не пайшоў разам з усімі? – спытаў маёр.

– Без мяне справяцца.

– Няўжо табе не цікава.

– Мне пасля гэтыя мерцвякі будуць сніцца.

– Слабая нервовая сістэма, не змагар…

– Гледзячы за што і як змагацца, – агрызнуўся Тадзік.

– Не падабаецца, дык шукай сабе новага камандзіра.

Тадзік бачыў, што Руткоўскі абураны ягоным выказваннем, таму змягчыў адказ:

– Справа не ў камандзіры, а ў метадах барацьбы, якія абрала Армія Краёва.

– У Варшаве і Лондане сядзяць людзі значна разумнейшыя за нас з табою. Яны вырашаюць і загадваюць, а мы выконваем.

У гэты час пачалі вяртацца да стала жаўнеры. Адзін з пасланых пяці выцягнуўся перад Руткоўскім і адрапартаваў:

– Заданне выканана.

Ён паклаў на стол два вайсковыя білеты, яшчэ нейкія паперы, аўтамат і пісталет. Руткоўскі прагледзеў дакументы і задаволена сказаў:

– Мы злавілі буйную рыбу: палкоўнік і лейтэнант. Урэшце рэшт усіх акупантаў Польшчы чакае такі лёс. За нашу перамогу!

Жаўнеры тост падтрымалі і дружна выпілі. Сядзелі ў рэстаране доўга, нікому не хацелася выходзіць на мароз. Пасля апоўначы прыйшоў гаспадар і паведаміў, што рэстарацыю трэба зачыняць. П’янаваты і вясёлы Руткоўскі адказаў, што ўстанова зачыніцца пасля таго, калі яны пойдуць. Гаспадару нічога не заставалася, як пагадзіцца. Пілі шмат, елі са смакам, калі адчулі сытасць, пачалі спяваць, пасля паснулі проста за сталом. На світанку Руткоўскі абвясціў пабудку. Гаспадар сам абслужыў гасцей, паднёс гарбату і бутэрброды. Пасля сняданку вялыя і ўсё яшчэ п’янаватыя жаўнеры выходзілі з памяшкання на вуліцу, удыхалі свежае паветра, ішлі да коней, прывязаных у двары, каля чорнага ўваходу рэстарана.

– За мной! – скамандаваў Руткоўскі, і жаўнеры патрусілі на сваіх коніках за камандзірам.