Olga Tokarczuk: E. E.

– Czy go znasz?

– Kogo? – zapytała Erna niewinnie.

– Tego pana przy obiedzie…

– Nie wiem – odpowiedziała Erna, ale na tym rozmowa się nie skończyła.

Pani Eltzner, balansując między rozpierającym ją podnieceniem i ciekawością a koniecznością zachowania wobec dziecka spokoju, znalazła jeszcze kilka koniecznych do wykonania czynności, żeby móc w końcu spytać:

– Jak wyglądała ta… ta postać? Pamiętasz ją, opowiesz mamie?

Erna stała teraz przed lustrem, a matka zapinała haftki jej beżowej, nietwarzowej sukienki. Działo się coś dziwnego z jej pamięcią, bo nie potrafiła sobie przypomnieć twarzy mężczyzny, przez którą przenikał wzór tapety. Pamiętała sam wzór: różowo-pomarańczowe lilie o trzech płatkach ułożone w rozety na jasnobrązowym tle. Pamiętała kwiatki na brzegu talerza i oliwkowy kolor zupy rybnej z grzankami. Pamiętała też najpierw zdziwiony, a potem przestraszony wzrok Maxa i rozmazany, nierealny kształt za jego plecami. I znowu było tak jak z tymi głosami w nocy – im bardziej chciała sobie przypomnieć tę postać, tym obraz stawał się mniej uchwytny. Twarz owej postaci za plecami Maxa umykała jej, rozlewała się, jakby właśnie na nią oczy Erny ślepły. Milczała więc, nie widząc niczego poza własnym odbiciem w lustrze.

– Czy miał okulary? Albo może monokl? No, pomyśl… – próbowała jej pomóc matka.

Tak, mógł mieć okulary. Erna pamiętała złotą kreskę pod bardzo jasnymi oczami. Druciane, złote okulary.

– Tak, okulary – powiedziała.

– I co jeszcze?

Teraz Erna zaczęła przypominać sobie tę twarz dokładniej, a może tworzyła ją od nowa: długi prosty nos, cienkie usta, wysokie czoło z zakolami. Dłonie matki zatrzymały się dłużej na którejś z haftek, jakby chciały rozpiąć sukienkę i zacząć ją zapinać od nowa.

– Czy widziałaś go już przedtem?

Erna pokręciła przecząco głową. W zapiętej pod szyję beżowej sukience wyglądała bezradnie i smutno. Pani Eltzner przytuliła ją do swoich obfitych, starzejących się nieodwracalnie piersi. Erna poczuła chłodną gładkość materiału i zapach fiołkowych perfum.

Następnego dnia w domu Fryderyka Eltznera, właściciela fabryczki tekstylnej, produkującej ostatnio na potrzeby wojska, nie działo się nic szczególnego. Starsze dzieci poszły rano do szkół, a dwoje młodszych było z Gretą na spacerze. W południe miał przyjść doktor Löwe, aby zbadać chorą. Pani Eltzner, czekając na niego, wydala kucharce dyspozycje i sama usiłowała się zabrać do wyciągania z szaf zimowych palt, czapek, rękawiczek i szalików. Otworzyła przepastne szafy w przedpokoju, skąd buchnął na całe mieszkanie zimny, marmurowy zapach naftaliny. Pani Eltzner myślała o Ernie leżącej w jej łóżku i myśląc o Ernie myślała także, a może nawet przede wszystkim o sobie. W Ernie, jedynej spośród swych córek, widziała siebie, jaką była w jej wieku i jeszcze młodszą – nieśmiałą, brzydką, samotną i obcą światu, jakby do niego nie należała. Wolałaby czuć się podobna bardziej do postawnej, poważnej Berty albo kokieteryjnej Marie, albo do rozpieszczonej i rozkapryszonej Liny, albo do pewnych siebie bliźniaczek. Do wczoraj. Wczoraj w inny sposób spojrzała na Ernę i teraz, stojąc naprzeciw otwartej szafy, uświadomiła sobie, że Erna miała jej gesty i jej upodobania kulinarne – do zupy pomidorowej, ryżu i smażonych ryb. Na krótko wrócił w jej pamięci nieostry obraz specjalnych noży do ryb, jakie zawsze podawano w rodzinnym domu, z tym polskim uporczywym przywiązaniem do niewygodnych konwenansów. Ale że nie była obdarzona obrazową pamięcią, widok noży do ryb zaraz się zatarł.

Pani Eltzner odwróciła się teraz do wielkiego wiszącego lustra i zobaczyła w nim siebie taką, jaką sama stworzyła: pulchną, zadbaną, jasnoskórą blondynkę, pełną kobiecości, której nie zniszczyło osiem porodów i jedno poronienie. Przeciągnęła dłonią po twarzy i szyi aż do stójki sukni. Kiedy rodziła kolejne dzieci, za każdym razem zastanawiała się, czy starczy jej miłości, pojmowała bowiem miłość jako zapas energii, którą obdarza się innych. Ten zapas był ograniczony i trzeba go było dzielić na coraz mniejsze części, i jeszcze trochę zostawić dla siebie. Przyglądała się sobie w lustrze, rzucając co jakiś czas ku drzwiom kuchni niespokojne spojrzenie, bo bała się, że mogłaby ją na tej cichej adoracji przyłapać pokojówka. Ogarnęła wzrokiem swoje duże, podniesione gorsetem piersi, łagodne wcięcie w talii i obfite biodra. Nie wyglądała na swoich czterdzieści lat. Teraz zaczęła szukać fizycznego podobieństwa Erny do siebie. Erna mogłaby być jej cieniem – taka była drobna, mała i delikatna. A jednak podobieństwo było – jasne oczy, zarys ust, zęby, dłonie i stopy, wystarczająco dużo, żeby obudzić wzruszenie i płynącą z niego czułość, że oto widzi w Ernie swoje własne, niepowtarzalne i konkretne istnienie. Poczuła zaraz nieodpartą chęć pójścia do córki i przytulenia jej do siebie.

Erna siedziała w łóżku oparta o poduszki i oglądała encyklopedie. Podniosła na matkę oczy, których kolor kojarzył się z rozpuszczoną w wodzie farbką do bielizny. Pani Eltzner poprawiła jej poduszki i usiadła na brzegu łóżka. Erna obojętnie, nie czytając, przewracała kartki.

– Córeczko, czy ty mnie kochasz?

– Tak, mamo – odpowiedziała Erna.

Pani Eltzner przytuliła ją do piersi i wdychając zapach włosów córki pomyślała, że jej włosy muszą pachnieć tak samo.

Kiedy przyszedł doktor Löwe, pani Eltzner zamknęła się z nim w salonie i dobitnym, pewnym siebie tonem opowiedziała mu, co, a raczej kogo zobaczyła Erna wczoraj przy obiedzie. Powiedziała też, że najprawdopodobniej w Ernie ujawniły się zdolności medialne, które posiadała cała rodzina pani Eltzner.

– Wobec tego nie mam tu nic do roboty. Trzeba raczej posłać po jakiegoś egzorcystę – powiedział Löwe i wstał.

Pani Eltzner nie dała za wygraną. Gwałtownie podniosła się, ściągając serwetę, i chwyciła go za rękę.

– Niech pan nie odchodzi, niech się pan nią zajmie, ona jest taka delikatna.

– Właśnie dlatego przestrzegam panią przed wmawianiem jej i sobie podobnych bzdur. System nerwowy Erny nie jest jeszcze w pełni ukształtowany i w tym wieku może ona być bardzo podatna na omdlenia czy konwulsje. Dorabianie do tego jakichś z palca wyssanych diabolicznych bajek może zaburzyć jej i tak chwiejną równowagę.

Pani Eltzner nie puszczała jego ręki.

– Gdyby pan to słyszał, doktorze… Ona nigdy nie widziała swojego dziadka, a tak plastycznie go opisała. To był on, wybrał ją jako najbardziej podatną w rodzinie, jako najbardziej do mnie podobną… Byłam jego ukochaną córką…

Doktor Löwe zastanawiał się przez chwilę.

– Umówmy się, droga pani, że to, co pani mi powiedziała, zostawi pani dla siebie. Nie należy o tym rozmawiać z małą. Niech dużo odpoczywa, dużo je, a kiedy poczuje się silniejsza, niech wraca do codziennych zajęć. Nie sądzę, żeby się to miało jeszcze powtórzyć. Cokolwiek to było, udawajmy, że nic się nie stało.

– Udawajmy, że nic się nie stało – powtórzyła pani Eltzner.

Po obiedzie Fryderyk Eltzner zdrzemnął się na kanapie w salonie, położywszy sobie na twarz gazetę. Było już ciemno na dworze, kiedy żona przyniosła mu miętę.

– Zioła, mój drogi.

Usiadła na kanapce i patrząc, jak pije, czekała na jakiś szczególny moment, odpowiedni do opowiedzenia o tym, co tak głęboko przeżywała. Zawsze tak robiła. Przygotowywała swojego słuchacza, ta cisza była uwerturą do słów, które zaraz padną.