Ян Збажына - Пыл саркафагаў

Усе запаветы Купалы ў ягоных забароненых “саветамі” вершах: берагчы матчыну мову, жыць у сацыяльным і класавым адзінстве, вучыць дзяцей роднаму, шанаваць мінуўшчыну і людскую годнасць, варожае бачыць толькі ў разбуральным, не мець нянавісці да нашых народаў, не шукаць раю ні ў Маскве, ні ў Варшаве, гнаць трутняў усіх кшталтаў, бязлітасна нішчыць ворагаў.

Янка Купала ахвяраваў сябе выратаваць наш народ, але беларусы наракалі і наракаюць на яго, што пясняр не плакаў разам з імі. Беларусам не трэба сонца, іх далоням хапае і бляску чырвонцаў.

Таму Купала належаў усім і нікому, як кожны Месія, і яго прароцтва заўжды будзе належаць заўтрашняму дню.

Бальшавікі, манкурты, калабаранты рабілі мёртвым купалаўскае жывое слова. Маўляў, паэт не зразумеў, не ахапіў, памыліўся, а таму пакаяўся і адрокся.

Але жывы паэт усё зразумеў, усё ахапіў, не памыліўся і не разгубіўся, а таму не адрокся і не пакаяўся.

Падчас ліхалецця 1937 года Янку Купалу выбіраюць у склад секцыі паэзіі ССП БССР, у склад прэзідыума Праўлення СПС СССР, дэпутатам Мінскага гарадскога Савета...

За немцамі ў Мінску яго імем называюць вуліцу...

У вызваленым ад немцаў СССР называць вуліцы імем Купалы стала правілам...

У захопленай гітлераўцамі Беларусі дзеячаў беларускага Адраджэння вынішчалі гестапаўцы і бальшавіцкае падполле. Ахвяры спісвалі адзін на аднаго.

Галгофай для Янкі Купалы стаў лесвічны пралёт дзесятага паверха маскоўскага гатэля “Масква”. У НКВДысцкіх пратаколах “крайнімі” сталі “неспадзяванасць” і “трагічнасць” абставінаў. А ў акупаваным Мінску фашысты забаранілі распаўсюджваць усялякую інфармацыю пра смерць Купалы.

А можа і сапраўды трэба было паслухацца маці і пісаць па-польску?..

Адно слушна: назваць Купалу беларуска-савецкім паэтам язык не паварочваецца. Калі ён нарадзіўся, то “советской Белоруссии” не было ў свядомасці, а калі загінуў — у “натуры”.

…как прошло двадцать лет со дня смерти Владимира Высоцкого, чьи жизнь и творчество до парадоксальности парадоксальны.

Поэт, бард, актёр, дитя войны и коммуналки, он, презиравший люмпенпролетариев, был их кумиром.

Он, пародировавший «блатной мир», сам стал в народном сознании блатным.

Любимая им гитара стала его спутницей, самой верной…

Он, провозгласивший, что любить Америку может только буйнопомешанный в психушке, стал для толпы чуть-ли не диссидентом.

Он, (официально) неофициальный глашатай, выполнял роль «беззубой старухи», разносившей настроения партии и правительства по «домам и ушам», являя собой единство партии и народа.

Он любил справедливость и, не желая того, сглаживал социально-экономические противоречия развитого социализма.

Он заставлял смеяться там, где надо было плакать.

Он ценил живой и натуральный голос со сцены, а всеобщей своей славой обязан электронной новинке — магнитофону, мода на который преумножала и его популярность.

Его «песенного стиха» хрипящий голос так навсегда и останется звучать в 60-е — 70-е годы ХХ столетия, долетая иногда завывающей ностальгией по брежневской застойной эпохе, когда зелень была зеленее, вода мокрее, люди добрее, и все мы — одинаково нищие.

* * *

Цэлы год працёгаўся да каханкі. Знахабнелая, яна пачала патрабаваць, каб я пазнаёміў яе з бацькамі. Я адказаў, што яны будуць і не супраць, калі гэта спадабаецца маім жонцы і дзецям. “А чаму ты не казаў раней, што маеш шлюб?” — утаропіўшы вочы, запытала яна ў мяне. “А ты ніколі і не пыталася”, — шчыра адказаў я.

* * *

Зраніцы, пад’еўшы ў аднае каханкі, пайшоў да другое. Ежа ўжо не лезла, хціва піў толькі каву. А ў трэцяй кабеціны ўжо нічога не еў і не піў, адно толькі ванітавала. Відаць, шмат кавы выпіў, і густое. Але кавы шкада не было. Шкадаваў сняданак, што за каваю сышоў услед. Вярнуўся зноў да другое каханкі і, помсцячы, цэлую банку нэскафэ высыпаў ва ўнітаз. Змываў на яе вачах. Хацеў і каханку адправіць услед за сняданкам.

* * *

Больш за год нідзе не друкавалі. Казалі, што слабыя тэмы. Ад злосці на рэдактараў давёў свайго сябра мастака да самагубства. Мой некралог на яго заўчасную смерць быў надрукаваны ў раёнцы і абласной газэце. Цяпер шкадую. Трэба было пачакаць яшчэ большага разьвіцця яго мастацкага таленту. Можа, надрукавалі б і ў цэнтральнай прэсе. У ёй прэстыж і ганарары большыя. Што і казаць, паспяшаўся.