Васіль Петручук - Клавуня, гэта я, твой Вася

— Грыбы то грыбы, — адазваўся незнаёмы мне чалавек, — але браткі тыя з горада за адным прыездам хочуць і дарэмна разбагацець. Яны акрамя грыбоў дзяруць нашу бульбу. "О так, правду віетэ, дядьку, кажэтэ, — падхапіў малады гаспадар, — халеры жывут у міесты, заробляют дужо грошы, а ўсё руомно крадут, як бы ім було шчэ мало, а зганяют на дзікуў".

Многа людзей скардзілася на гараджан за крадзеж бульбы. Смяяліся, што інтэлігенты прыязджаюць "вучыць", як мужыку жыць. — Але мы красці не хочам, — гаварылі, — няхай толькі ў нах не крадуць. Ад дзікоў мы абаронімся, а ад чалавека горш, бо гэта ж разумная жывёліна.

Сапраўды жывёліна, калі, быццам свіння, лезе ў чужую бульбу і, наварыўшы, не сароміцца паставіць яе на стол, ды соваць у горла.

1977 г.

Калісьці ездзіў па вёсках Шайко з Орлі і скупляў рознае староце. Даваў за гэта селядцы, гаршкі, кубачкі, а за яйкі нават плаціў грашыма. І вось гэты Шайко сказаў: "Дай Божа мне той розум, што ў мужыка на порэшты" (значыць, на канцы — па ўсім ужо).

У тыя часы Шайко меў рацыю, бо сапраўды мужыка кожны "надуваў": і жыд і паліцыянт, і гарадскі разумнік, і злодзей гарадскі (бо свой быў таксама мужыком). Але як жа ўсё гэта адышло ў далёкае і непаўторнае мінулае. Аж сэрца шчыміць, аж шкада, што нешта адышло безпаваротна. Аднак, калі добра падумаць, нічога нікуды не адышло, а толькі пераўтварылася. Каб бедны Шайко ўстаў з попелу, у які яго немцы ператварылі, то пабачыў бы, што цяпер мужык мае розум якраз тады, калі трэба, калі прыходзіць нагода для яго прымянення.

У чацвер зайшоў я на рынак, каб купіць нейкага мяса на суп. Бачу, у галях мяса — аж сталы трашчаць. І нават даступна. Толькі пры адным боксе народу цьма. Аказваецца, там ялавічына па 23 зл. (з косткай). Ды нізкай якасці. Пайшоў я далей. Там ялавічыны хоць адбаўляй. І высокай якасці. Толькі па 60 зл. за кг. Амаль без чаргі. Далей свініна па 140 зл. за кг і г.д. Думаю: "Э, брат, калі ёсць такі выбар, то я цяляцінкі пашукаю! І пайшоў паглядзець ад клеткі да клеткі. Ёсць!

— Пачом у вас цяляціна?

— Гм, ці я ведаю? Рана прадаваў па сто сорак (я ўжо ў другую туру), а цяпер, калі возьмеце цэлую шынку, то аддам па сто дваццаць, а калі на кілаграмы, то па сто трыццаць.

— Зважце мне вось гэты кавалак. У той момант падыйшоў да мяне знаёмы, прывітаўся, пару слоў замянілі. Прадавец зважыў цяляцінку, загарнуў у паперу і сказаў ветліва: "Прашу, з вас сто трыццаць злотых".

Заплаціў я вызначаную ім цану, узяў цяляціну і пайшоў дамоў. Палажыў у халадзільнік, няхай будзе на два свабодныя дні жончынай працы (бо, як ведаеце, мая прафесія дазваляе быць свабодным, калі хачу). Жонка прыйшла з працы а я, як дзіцё "А я цяляціны купіў, ага".

— Ну, цяляціны? А дзе ж ты яе дастаў?

— У галях колькі хочаш.

— І дарагая?

— А я ведаю? За той кавалак, што ў халадзільніку, заплаціў сто трыццаць.

Жонка падыйшла да халадзільніка, каб пабачыць, колькі яе там, і... выняла з халадзільніка кавалак тлустай жоўтай ялавічыны.

Я вырачыў вочы: цяляціна худая (як у нас гавораць любыва) пераўтварылася ў тлустую старую ялавічыну.

Да сённяшняга дня не магу здагадацца, дзе адбылася метамарфоза: ці яшчэ ў руках мужыка-прадаўца, ці ў халадзільніку? Думаю аднак, што ў галях.

З нізкім паклонам розуму мужыка, ды з пашанай да Рэдакцыі.

1979 г.

Жыву ў людным месце Беластока, многія людзі ведаюць мяне. І я іх. Ведаю? "Добры дзень! Што чуваць?" На гэтым наша знаёмства канчалася.

Штосьці мяне спакусіла выгадаваць бараду. Выгода! Не трэба кожны дзень драць шчокі брытваю, не трэба выдаваць грошай на лязо, крэм і ваду "пасля брыцця". Ашчаднасць. Але найбольш карысная справа: мая пяцідзённая барада ўсіх цікавіць. Цяпер кожны сусед пытае, як расце барада, ці не свярбіць. Ды і пахваліць: "Будзе густая, прыгожая". Суседкі у сваю чаргу, усміхаюцца да мяне і нават на каву запрашаюць. А адна сёння сказала, што цяпер я крыху падобны на мужчыну і дадала, нібыта мімаходам, што маглі б паехаць маёй сірэнкай у лес на грыбы.

Сірэнку маю ўжо даўно, але такой прапановы не меў. Аказваецца, мая барада больш вартасная, чым сірэнка і я — без барады.

Я ўсё жыццё здагадваўся, што мне чагосьці не хапае, але не ведаў чаго бо меў пакрысе ўсяго, што павінен мець сякі-такі мужчына. Цяпер ведаю: не хапала мне барады.

Барада — гэта магічны дадатак да мужчыны. Ужо шэсць дзён гадую бараду і яшчэ ні разу з жонкай добра не пасварыўся. Крыху чапляецца. Нічога не раблю, кажа, толькі перад люстэркам бараду гладжу. Учора нешта пра Харошчу напамінала, але калі ўбачыла, як задрыжалі мае губы, адразу пачала хадзіць на цыпачках.