Иван Шамякин: Што ён страціў?

Сцяпан і Анатоль ледзь пралезлі ў шчыліну паміж сукаватымі галінамі.

Старшыня, не пастукаўшы, адчыніў дзверы. У хаце стаяў поўзмрок — шыбы зараслі тоўстым пластом інею.

— Хто там? — азваўся з печы танклявы дзіцячы галасок.

— Мы,— недарэчна адказаў Сцяпан, нібы гэтае «мы» адразу ўсё вытлумачвала.

Вочы паступова прызвычаіліся да поўзмроку, і Анатоль убачыў, што з-за коміна выглядае худы тварык з цікаўнымі вачанятамі. Уласна кажучы, убачыў ён адны гэтыя вачаняты ды нос, бо ўсё іншае на твары было закрыта вялікай белай хусткай.

— Гэта ты — Люба Лапатка? — спытаў Анатоль.

— Я. А што?

Анатоль не адказаў — «што». Ён убачыў белую пару, якую выдыхаў,— у хаце было холадна. Яшчэ тады, калі ён убачыў гэтую хаціну і асабліва сасновае галлё над дзвярамі, у душы яго ўзнікла нейкае непрыемнае пачуццё да Сцяпана. Цяпер гэтае пачуццё ўсё больш акрэслівалася. Ён ужо добра адчуваў, што гэта — злосць і гнеў. І разам з гэтым — боль, глыбокі душэўны боль, ад якога сціскала дыханне і рабілася салёна ў горле. Ён аглянуўся і ўбачыў у куце кучу бульбы. Ён нахіліўся і падняў адну бульбіну. Яна была мёрзлая. Невядома на што паклаў гэтую бульбіну ў кішэню. Гаварлівы старшыня маўчаў, відаць, таксама ўражаны выглядам хаты. На печы цяжка ўздыхнула старая, але самое яе не відаць было, толькі куча нейкіх рызманоў.

— Ты ў школу ходзіш? — спытаў у дзяўчынкі Анатоль глухім дрыжачым голасам.

— Хаджу. Але я тры дні не была... Бабуля захварэла... Яна слабенькая... Я ляжу з ёй і грэю... Баюся, калі я пайду, яна застыне і памрэ...

— А ў печы вы паліце?

— Учора палілі. Цётка Ганна прынесла бярэмак дроў, і мы палілі... Печка і сёння яшчэ гарачая... А вы з раёна?

— А чаму вы не возьмеце каня і не прывезяце дроў? — незадаволеным сухім голасам спытаў Сцяпан.

— А я прасіла ў вас, дзядзечка. А вы паслалі мяне да брыгадзіра. А ён кажа, што нас павінен забяспечыць сельсовет, што мы пенсію атрымоўваем...

Анатоль больш не мог трываць. Ён прарывіста, з гукам, падобным на ўсхліпванне, уздыхнуў і, нічога больш не сказаўшы, выйшаў з хаты.

Калі Сцяпан дагнаў яго на вуліцы, дзе ўсё ўрачыста ззяла ад снежнай белізны, ён прашаптаў з болем і гневам:

— Якая ганьба! Ганьба!

Сцяпан узяў яго пад руку, быццам намерваючыся падтрымаць на слізкім месцы:

— Дарагі мой, згадзіся, што за ўсім не ўгледзіш, усяго не ўбачыш... Ёсць больш важныя справы...

Анатоль вырваў руку, павярнуўсй да Ластаўкі, сарваў свае акуляры і, размахваючы імі, амаль крыкнуў:

— Знесці гэтую хаціну, каб не псавала выгляду,— пра гэта ты падумаў, гэта ўбачыў. А хто там жыве? Як жывуць гэтыя людзі? За два гады ты не здолеў убачыць. Гэта табе няважна. У цябе ёсць больш важныя справы. Крычаць ва ўсіх газетах, што галоўнае ў тваёй працы — клопат пра чалавека. Вось твае клопаты! Дэмагог!

На другім баку вуліцы спынілася жанчына, прыслухоўваючыся, што гэта так абурана кажа незнаёмы старшыні. Сцяпан убачыў жанчыну і настойлівым шэптам папрасіў:

— Не крычы. Людзі чуюць.

Анатоль махнуў рукой і шпарка пайшоў па вуліцы. Сцяпан ішоў ззаду — след у след, здзіўлена ківаў галавой і ўсміхаўся, як усміхаюцца дарослыя з учынкаў дзяцей.

Каля калгаснай канцылярыі ён зноў спыніў сябра — спытаў жартаўліва-іранічна:

— Што-ж, таварыш пракурор, цяпер і ў госці не пойдзеш?

Анатоль крута павярнуўся, вочы яго бліснулі з-пад акуляраў, на шкельцы расталі сняжынкі, затуманілі іх, і ён бачыў Сцяпана як бы здалёк.

— Есці тваю індзюшку? Не, не пайду! Як прайсці ў сельсовет?

— За тым вунь калодзежам — направа. Там убачыш.

— Дзякую.

Анатоль не развітаўся, не падаў рукі, павярнуўся і паншоў далей.

Сцяпан таксама не знайшоў, што сказаць. Ён стаяў і глядзеў услед сябру, які ўсё аддаляўся ў снежную каламуць.

Снег усё гусцеў і хутка засыпаў сляды. Калі Анатоль павярнуў у завулак, Сцяпан раптам адчуў боль у сэрцы і цяжкі смутак на душы. Што гэта? Чаму? Ён прыслухаўся... Яшчэ поўгадзіны назад было так лёгка, спакойна, весела. Ён гуляў у шахматы і ні пра што не думаў. «Глупства ўсё гэта... Наіўны ідэаліст... Інтэлігенцік. Залатыя акуляры начапіў... Садзіся на маё месца... паглядзім, як ты пакіруеш... як паклапоцішся пра ўсіх... Што я, нянька?»

Але дарэмна ён супакойваў сябе. Адчуванне, што ён страціў нешта вельмі дарагое, вельмі каштоўнае, усё расло. Што ён страціў? Дружбу? А хіба яму так неабходна была гзтая дружба? Хіба не была яна проста прыемным успамінам аб далёкіх студэнцкіх гадах? Ды што ж ён страціў? А можа знайшоў? Знайшоў нешта нязвыклае, незвычайнае, ад чаго спачатку становіцца страшна?