Іван Шамякін: Гандлярка і паэт

Ехалі павольна, з маўклівай насцярожанасцю, быццам размаўляць тут лічылася непрыстойным. Мабыць, Друцька, ведаючы нораў сваіх гаспадароў, баяўся іх. I недарэмна. Раптам немец у афіцэрскім шынялі, з партфелем, уладна падняў руку. Друцька нацягнуў лейцы і адразу палез рукой пад шынель па дакументы.

— Я маю дакумент, гер афіцэр. Я — іст паліцыянт. Паліцыст. Іх іст аўсвайс.

«I гэта канец? — падумала Вольга, здалося ёй, без асаблівага страху, але з горкай злосцю на сябе. — Не праехалі і вярсты — і канец усяму твайму плану?»

Аб тым, каб выкарыстаць сваю зброю тут, на вуліцы, не з’явілася і думкі. Уліпла па-дурному — так табе і трэба, маўляў. Хіба мільганула маленькае, як далёкі агеньчык, суцяшэнне: Друцьку таксама не адкруціцца ад кары за яе гранаты, хто паверыць, што гэта не яго гранаты…

Немца не цікавілі Друцькавы дакументы. Нават не паглядзеў іх. Ён падняў Друцькаў чорны кажух, якім той накрыў мяшкі. Вользе здалося, што немец ведае, што ў яе мяшку.

«Няўжо здрада?» — ужо з жудасцю падумала Вольга, успомніла юнака ў паліцэйскай форме, які прынёс гранаты: гэта было самае страшнае — што здрадзіў той, каму даверыўся Захар Пятровіч.

Не, мяшкі немец не чапаў, і Вольга сцяміла, што страх яе дарэмны: дзіўна было б, каб, ведаючы, што ў мяшку, ён адзін, не дастаўшы рэвальвера нават, праводзіў такую аперацыю.

Афіцэр акуратна склаў кажух, ускінуў на тую руку, якой трымаў партфель, і, паківаўшы пальцам Друцьку, сказаў цэлую прамову. Па тону і жэстах Вольга амаль усё зразумела: немец не лаяў, спакойна і паблажліва сароміў служку новага парадку, што ў той час, калі вялікая армія замярзае ў рускіх снягах і яны, немцы, абвясцілі збор цёплых рэчаў, ён, паліцай, такім цёплым ледэрмантэль (слова гэтае паўтараў колькі разоў) накрывае мяшкі. Як можна! Гэта ж здзек са сваіх дабрадзеяў. Так, ва ўсякім разе, Вольга пераклала апошнюю фразу, і ёй зрабілася амаль смешна ад таго, што не яна ўліпла — Друцька ўліп, атрымаў ад гаспадара вымову.

Яна сказала:

— Данке, пан афіцэр, данке.

— О, фрау фэрштанд? Гут, гут. Фрау — клюгер копф, — хваліў ён і ўважліва прыглядаўся да яе кажуха. Вольга зноў сцялася: здзярэ кажух. Кажуха ёй не шкада, але вылезе, што скула, граната пад пінжаком. Не, яе аблезлы, зашмальцаваны кажух спагадліваму пану даспадобы не прыйшоўся, ён зноў пахваліў яе і вымавіў Друцьку, што той маласвядомы паліцэйскі, што яго трэба выхоўваць. I пайшоў з партфелем і кажухом.

Друцька дрыжачымі рукамі схаваў свае пасведчанні, аўсвайсы, крута і злосна павярнуў каня і ўехаў у першы завулак ля каталіцкіх могілак, каб і сотню метраў, што заставаліся да Даўгабродскай, не ехаць па небяспечнай Гітлерштрасэ.

Паліцай панура маўчаў, толькі соп цяжка, быццам яму залажыла нос. Лаяць немца не адважыўся, нават адзін на адзін з Вольгай у бязлюдным завулку за могілкамі, хоць у душы яго, безумоўна, кіпела.

Вольга бачыла гзта і таксама маўчала. Ды і не да Друцькі ёй было, не да яго перажыванняў. Здарэнне гэтае ўпершыню прымусіла падумаць, што не тое яна робіць, не так, і вельмі можа здарыцца — не дасягне сваёй мэты, што не мела яна права прымаць такое рашэнне.

Друцька не вьпрымаў, упікнуў:

— Лёгка дзякаваць за чужы кажух.

— А ты чакаў, пакуль ён палезе ў мяшкі? — са злосцю спытала Вольга. — Нябось там у цябе даражэйшае за кажух?

— Кажух такі таксама не валяецца на дарозе.

— Для яго той кажух усё адно што на дарозе ляжаў.

— Ім таксама не дазваляюць так…

— Вернемся — паскардзішся.

— На каго? — хмыкнуў Друцька з яе наіўнасці.

— I каму?! — са злосцю шпільнула яна.

Такая яе злосць, мабыць, спалохала паліцая, ён скоса зірнуў на спадарожніцу і пачаў адступаць:

— А, чорт з ім, з кажухом. Не ў ім шчасце. Чаго не здараецца на вайне! А немцы — яны таксама розныя. Добрыя. I скупыя, прагныя… Як і ўсе мы. Ты ж пра свой мяшок перш-наперш падумала, таму спяшалася хутчэй адкупіцца маім кажухом.

Вольга слухала яго няўважліва, яна думала пра сваё.

Калі праязджалі недалёка ад Захара Пятровіча, ёй ажно забалела сэрца, што яна абманула такога чалавека, не сказала ўсяе праўды, ніколі, бадай, не перажывала так праз тое, што некага падманвала; маці, здаралася, ашуквала — і нічога, не перажывала. Але там былі дробязі. А тут жыццё пастаўлена на кон. А жыццё яе цяпер патрэбна не толькі ёй і маленькай Светцы. Усведамленне сваёй патрэбнасці людзям — ды якім людзям! — Радзіме (некалі туманнае для яе разуменне Радзімы цяпер пашырылася, прасвятлілася і разам з тым зрабілася вельмі канкрэтным, як самае блізкае, дарагое, увайшло ў розум, у сэрца ўсім тым сваім сэнсам, пра які неаднойчы гаварыў Саша), — гэтае ўсведамленне напаўняла жыццё нязвыклай, трапяткой і хвалюючай радасцю, таму яшчэ мацней хацелася жыць — па-новаму жыць.