Янка Брыль - Ад сяўбы да жніва

Наступнай вясной у Каштанкі ўжо быў жарэбчык, па бацьках каштанавай масці, бо i яго панічык тата, англічанін «огер Джон», як стаяла ў пасведчанні, быў такі самы.

Шэсцьдзесят пяць гадоў — гэта многа. Прасцей акінуць ix вокам з канца да пачатку, непараўнана цяжэй, складаней было жыць дзень за днём, калі не лічачы ix, a калі дык i дробячы на мінуты, секунды. Пад снарадамі ў акопе, у бяссоннай трывозе за жыццё кагосьці з найбліжэйшых… Я многіх блізкіх перажыў, нямала пахадзіў ды паездзіў, паплаваў ды палятаў, пабачыў многа рознага, у тым ліку, вядома, i добрага, прыгожага. I сярод гэтага ўсяго мне іншы раз светла i цёпла згадваюцца нашы бяскрайнія лугі ў раскошнай квецені, ціхая, чыстая рэчка майго пачатку. A ў гэтай рэчды, у павольнай, ласкавай у паўдзённую спёку вадзе плыве наша быстрая красуня, наша работніца Каштанка. Шчасліва, вольна плыве, толькі папырхвае над вадой, выцягнуўшы крутую шыю, храпай нібы п'ючы тую ваду, нібы гулліва цмокаючы асцярожным пацалункам. А побач з ёю плыве яе першы сынок. Такі яшчэ нясмелы, што мне прыйшлося піхнуць яго з берага ў ваду, такі яшчэ безабаронна трапяткі, a ўжо так хораша, адразу так свабодна, сам па сабе ўмеючы тое, чаму мы, людзі, змалку i часамі доўга вучымся.

З павадамі ў руцэ я плыву побач з маткай i сынам. Таксама шчаслівы.

У тыя дні, калі я сам даўно ўжо быў не дзіця, аднак мне яшчэ вельмі далека было да шчасця бацькоўства, любіў я сябраваць з суседскімі малымі. Яны гэта адчувал! i ад ix было, як часамі казала наша маці, не абагнацца, каб i хацеў. А я, вядома, не хацеў. Яны дапамагалі мне i працаваць, i есці, ахвотна i спалі б ca мною, асабліва ўлетку, на сене, кал i б ix не клікалі ды не гналі дахаты.

Ix было трое. Валодзя, найменшы сынок бравага дзядзькі Рамана, асірацелы яшчэ тады, калі ён гэтага не разумеў. Маму яму сяк-так замяняла сястра, гультаяватая Люба, i ён, як збоку здавалася, быў недагледжаны, з нямытай, нястрыжанай галавой, нейкі заўсёды галаднаваты, спадцішка вясёлы, разумны пяцігадовы хлапчук. Другая была Валя, таксама сірата, ужо без бацькі. Чатыры гады i худзенькая, але гэта ўжо не ад нядогляду, а па такой прыродзе. Светлыя валасы i вялікія сінія вочы. Добра запамінала ўсё i, па маме сваёй, была галасістая. Папросіш, i яна пачне спяваць. З усёй дзіцячай шчырасцю ды сур'ёзнасдю, i голасна, як птушка, якой гэта трэба, як быццам i не звяртаючы ўвагі на тое, слухаюць яе ці не. Песні былі дарослыя, маміны, i гэта неяк расчульвала сваёй неадпаведнасцю, заўчаснасцю для такога благоцця. A трэці быў Толя, першы, шчаслівы сынок Пронь'кавай Зосі, нашай маладой суседкі. Шчаслівы не проста таму, што ў яго былі i мама, i тата, i бабуля, але таму, што мама такая, як у нікога іншага…

Ды гэта ўжо думкі не ягоныя — мае.

Толю было два з нечым гады, у тройцы маіх сяброў ды памочнікаў ён быў малым i для Валодзі з Валяй, i так мы ўсе глядзелі на яго, на нашага найменшага, вясёленькага, шустрага, чарнавокага пестуна. 1 Валодзя, i Валя, як ім зусім сур'ёзна думалася, былі ўжо далека ад таго, чым быў мілы наш найменшы, i яны разам са мной, a часамі i з Васілём, i з мамай паблажліва i прыемна смяяліся з яго ўсё новай ды новай пацешнасці. То ён ката возьме аберуч за вушы, i смачна раз i два, а то i тры разы, калі паспее, цмокне ў самую сонна-муркатлівую, нездаволеную гэтай ласкай пысачку. То ён, абедаючы ў кампаніі са мною, Валодзем i Валяй, з адной місы дружна чэрпаючы бульбяны забелены «булён», раптам кідае лыжку на стол i — тыц у місу зноў жа аберуч. Бо там мільгануў, перавярнуўся i знік, у белым — чырвоны, салодкі скрылік морквы, i нельга ж не схапіць яго самым надзейным спосабам, хоць скрылік той i не адзін. A колькі пытанняў у яго, бясконцых i мілых, дакучлівых i зноў пацешных: «А хэта што, ха? А чаму хэта, ха?» I свая, непаўторная словатворчасць. «Толя, чаму ж ты болей не ясі?» Ён тады зноў за лыжку i радасна: «Я ясю!» На цвік казаў ён ціка, а на мала ток — цюка, што так дасціпна, дакладна ііпло ад цюкання тым малатком. Замест люблю — любум, замест не магу — мугугу. I зноў якое-небудзь: «Міся, ха? Ты зловіш мне верабея?..»

Я ўжо быў на шаснаддатым годзе, аднак любаваўся жыццём разам з гэтаю тройкай, многае бачачы нібы іхнімі вачыма, а каб выказаць радасць, карыстаўся i тым, што ўжо даўно адчута i прыдумана, што мне вядома было з кніг i ад людзей, карыстаўся i тым таксама, што хацелася зрабіць самому. Дзе не хапала да вершаў мелодыі, «падбіраў» сам. I сам складаў для малых, а потым для сябе запісваў, вершыкі пра кумавераб'я, пра шпака на бярозе, яшчэ пра нейкую радасць. Няхай сабе тыя «творы» мае i непрыгодаыя, каб тут ix паўтараць, але тады яны i слухачам, i аўтару падабаліся. Дзеці запаміналі ix, лепш Валя, горш Валодзя, i гэтай славы ці проста радасці мне хапала. Дзецям гульні — таксама. Як хапае кіёчка замест каня — i таму, хго так едзе i хто гэтым любуецца.