Кузьма Черный: Бяздонне (на белорусском языке)

Прыходзiлi рабочыя з працы, i жоўты дом ажываў. Адчынялiся ў iм вокны, i здавалася, што гэты дом хоча больш увабраць у сябе сонечнага свету, што як бы шкода яму, што сонца iдзе к захаду. Людскiя галасы больш былi спакойнымi, чым ранiцаю, чулiся песнi.

Алёша прыходзiў са станцыi раней за рабочых. У яго пахлi дзеравам рукi, у хваёвай смале, у плямах ад сырой асiны быў фрэнч. Алёша адчыняў акно сваёй кватэры i пераглядаў кнiжкi i запiскi - гэта рыхтаваўся ён iсцi адвячоркам на лекцыi.

Была ў яго ў гэты час спакойная гуллiвасць у настроях. I была яна ад нейкага парадку ва ўсiм - ад таго, што вось ён, Алёша, робiць усё так, як можа, што можа i як яму трэба.

I было так, што заўсёды настрой гэты праходзiў, калi Алёша, на захадзе сонца, спяшаў на лекцыi. Можа, пыльныя i грымучыя цэнтральныя вулiцы горада адганялi гэты настрой, а можа думкi, якiя ўжо небесклапотнымi зноў з'яўлялiся. А з'яўлялiся яны ад таго, што гэтыя вулiцы бiлi ў вочы новым, дагэтуль для Алёшы нябачаным. У большасцi людзей, якiх сустракаў Алёша на вулiцы, бачыў ён нейкi шырокi размах ва ўсiм. Было нешта такое ў iх, што гаварыла, што гэты горад як бы часовы для iх прытулак. Яны тут толькi сягоння, а заўтра будуць за многа вёрст далей, i гэта будзе для iх вясёласць, бо не прыкаваны яны да аднаго месца на зямлi, а к усёй ёй; усюды на ёй на сваiм месцы.

Нешта такое бачыў Алёша ў гэтых людзях.

I тады ж выплывала ў Алёшы i другое:

"Вось там, адкуль ён сюды прыехаў, дзе старыя хаты ў гэтую вось хвiлiну гараць водблiскам чырвонага сонца на захадзе, людзi канчаюць сваю дзённую працу. Яна натамiла iх за дзень. У ёй многа радасцi, ды толькi ўсё вакол яе складалася так, што для людзей атручвалася жыццё".

А тут нечакана ахвацяць Алёшу зыкi музыкi. Выйдзе з бакавой вулiцы на цэнтральную рота чырвонаармейцаў з блiшчастаю меддзю трубаў у першых радах.

I як бы злавiлi людзi трубамi вясёласць, нявыяўленую сярод людзей на зямлi, i, злавiўшы, кiнулi ў прастору, паказалi яе ўсiм.

I здаецца тады Алёшу, што гэта - выяўленне, адзнакi таго вялiкага, к чаму iдуць людзi на зямлi.

I па дарозе ва ўнiверсiтэт, пасля ўсяго перажытага, прайшоўшы праз пачуццi i думкi, робiцца ў Алёшы нейкi мяцежны настрой: ахватвае прагнае жаданне хутчэй навучыцца таму, з чым пойдзе к тым, пакiнутым там недзе за палявымi прасторамi ў старых хатах; хочацца Алёшу стаць перад iмi, каравымi, запыленымi, i сказаць iм аб тым, што зразумеў сам, - аб самым важным, што трэба для паўнаты жыцця на зямлi: што жыццё шырокае, яно само ў сабе - нават як факт ужо iснавання - радаснае.

"Больш i глыбей увайсцi ва ўнiверсiтэт", - думае Алёша i бяжыць i бяжыць па шумнай вулiцы.

I тая ж самая радасць ужо калоцiцца ў iм самiм. Яна вялiкая, як iмкненне маладосцi.

I так кожны вечар па дарозе ва ўнiверсiтэт.

III

Процi кватэры Алёшы, побач з домам, дзе жывуць рабочыя, на тым самым двары, у чысценькiм зялёным домiку, у асобным пакоi жыў студэнт трэцяга курса Андрэй Стронiн.

У блiжэйшым павятовым горадзе жылi яго бацькi - быўшыя багатыя мяшчане, брат жа яго, уласнiк вялiкага мануфактурнага магазiна ў адным з паўднёвых гарадоў, прысылаў яму многа грошай; затым Андрэй Стронiн не хадзiў на станцыю, як Алёша, нагружаць i разгружаць вагоны, а ў чысценькiм новым фрэнчы па цэлых днях сядзеў у сябе дома.

Як Алёша выходзiў ранiцаю на станцыю, Андрэй Стронiн яшчэ спаў, заўсёды тады Алёша бачыў шчыльна завешанымi вокны яго пакоя.

Уставаў Андрэй Стронiн а гадзiне адзiнаццатай i хадзiў па пакоi з кутка ў куток.

У яго былi свае думкi: яны не былi настойнымi i ўпартымi, яны былi нейкiмi вялiкiмi. I, можа, гэта затым, што не прывык ён з маленства сур'ёзна думаць, што не бачыў ён у жыццi нiякiх пакутных здарэнняў, над якiмi трэба было б доўга думаць, наогул не прыходзiлася яму нiчым глыбока, густа канцэнтраваць вакол чаго-небудзь думкi свае.

Дзяцiнства яго i першая маладосць прайшлi бесклапотна ў багатых бацькоў. I цяпер, ва ўнiверсiтэце, ён акуратна атрымлiваў ад брата кожны месяц пэўную суму грошай i мог увесь час аддаць навуцы. Ды толькi не было гэтага ў яго.

Замест гэтага было ў яго часта ў пачуццях i думках, хоць i там i тут неглыбока, нешта такое, што прымушала яго перажываць вялiкую разачараванасць ва ўсiм. У такiя, частыя, хвiлiны ён лажыўся, накрываў голаў падушкаю i стараўся заснуць. Пасля ж гэты настрой рабiўся менш вострым i цягнуўся раўней. Ён адчыняў акно i глядзеў на двор.

I здавалася яму тады, што людскiя галасы, якiя ён чуе на двары i па-за сценамi сваёй кватэры, шчырая вясёласць рабочых, радасны твар Алёшы, нават крык вераб'ёў каля пыльнага зелля пры сценах на двары - усё гэта ад яго далёка. Яно не праходзiць скрозь яго iстоту, не знаходзiць там нiчога сабе падобнага. Яно з'яўляецца як бы другiм светам.