Кузьма Черный: На беразе (на белорусском языке)

Кузьма Чорны

На беразе

I

Густы i мокры вецер гонiць сырыя i цяжкiя хмары; яны грузна плывуць, лезучы адна на другую, закрываюць сабою неба i сонца i робяць асеннi дзень шэрым i хмурным.

Часам спускаюцца яны нiзка i сеюць на мокрую зямлю дробны дождж-iмглу, а часам узнiмаюцца вышэй i, не вытрымаўшы сiлы ветру, разрываюцца i ачышчаюць бледную сiнь неба. Тады пакiдае iсцi дождж, i пачынае выглядаць сонца.

Ад яго свету белая пена быстрай i шумлiвай ад ветру ракi аддае жаўтавата-блiшчастым колерам.

Рака выйшла з сваiх берагоў.

Густая i каламутная ад асеннiх дажджоў вада ў ёй паднялася i залiла абодва берагi.

З быстрага размаху свайго кiдае яна на iх сваёю пенай, б'ецца аб купчастыя вяршалiны затопленых ёю кустоў алешнiку i крушыны i весела плюхае, бурлiць i шумiць...

У тым месцы, дзе канчаецца вада i пачынаецца жаўтавата-зялёны, пацямнеўшы бераг, стаiць прыкручаны к слупку новенькi невялiчкi паром. Ззаду за iм, блiжэй к сярэдзiне ракi, свецяцца ў вадзе жоўтыя дошкi-масткi, якiмi абложан бераг у тым месцы, дзе ў звычайны час прыстае паром. Цяпер, як паднялася вада, ён прыстае проста к зямлi i ходзiць паверх сваiх масткоў.

Направа, збоку - залiтыя вадою, асмаленыя пблi, на якiх трымаўся мост, спалены палякамi ў вайну. Паром ходзiць да часу, пакуль не будзе зроблен новы мост.

Процiў парома, у некалькi кроках ад вады прытулiлася к зямлi будка паромшчыка. Яна сплецена яшчэ ў канцы лета з бярозавых дубцоў. Лiсце на iх пажоўкла i пасохла i цяпер шумiць на ветры цiха i нудна.

Вакол будкi - скошаны ўлетку поплаў, сям-там чарнеюць на iм нiзкiя купiны, атава збiта быдлам i пацямнела.

Па ёй задумёна i важна спацыруюць вароны; месцамi зямля ад iх, на вялiкi абшар, чарнее жывымi купiнкамi. Як пачынае свяцiць сонца, яны ўзнiмаюцца i, весела крычучы, нiзка кружацца над зямлёю.

На той бок ракi, на ўзгорку, сярод заворанага на зiму поля, вiдаць вёска Хартонаўка.

На гэты бок, не вельмi далёка - голы ўжо дубовы лес i пры iм, як клешч пры вялiкiм целе, - малады бярэзнiк.

На беразе пуста.

Адзiнокi паром трасецца на вадзе, шморгаючы аб пусты, звiты ў некалькi столак дрот, працягнуты цераз рэчку, з аднаго берага на другi. Каля будкi валяецца некалькi паленняў дроў, куча лому i каля яе патухшае вогнiшча...

Паромшчык Амелька Вiлач не вылазiць з свае будкi - рад, што перавозiць некага: гэтакаю пагодаю мала хто ездзiць i ходзiць.

Яму пяцьдзесят год. Цвёрдыя вусы яго канцамi сваiмi растуць унiз i закрываюць рот. Мяккая, махнаценькая "папоўская" шапка яго заўсёды ссунута на патылiцу, адкрываючы шырокi лоб i даючы твару яго такi выгляд, як бы ён на доўгi час збiраецца падняць сваю галаву ўгару i чорнымi вачыма сваiмi пiльна ўглядацца ва ўсё тое, што робiцца вакол.

Нiзка стрыжаныя валасы яго каля вушэй чуць-чуць серабрацца сiвiзной.

На iм кароткая цвёрдая жакетка з тоўстага гаспадарчага сукна, саматканыя порткi з вузкiмi чорнымi палоскамi, уздоўж па шэрым, i боты з нiзенькiмi халявамi i падковамi.

Сягоння ён вясёлы.

Атрымаўшы ўчора ў iспалкоме месячную пенсiю за сваю службу пры пароме, ён начаваў гэтую ноч дома - у вёсцы, на той бок лесу, вёрст дзве ад парому.

Прыйшоў ён сюды ранiцаю, як яшчэ было цёмна, i свайго васемнаццацiгадовага сына Мiхася, якi быў пры пароме замест яго, застаў стаячым пры самай вадзе.

- Ты чаго ў будку не лезеш? - запытаў ён яго.

- Толькi што прыйшоў, - адказаў той весела.

- А дзе ж ты быў?

- На тым баку, у Хартонаўцы.

- Чаго?!

- Там камсамольцы нашы спектакль ставiлi, iшлi вечарам, я iх перавёз i сам пайшоў з iмi.

- А паром на каго пакiнуў?!

У голасе бацькi пачуўся нейкi страх.

- Нi на каго. Прывязаў на тым боку i пайшоў. Якi тут чорт, думаю сабе, паедзе гэтакiм лiхалеццем.

- I нiчога?

- Мусiць, нiчога. Як пакiнуў - так i застаў.

- Добра, што каго чорт не нагнаў, - сказаў Амелька ўжо весела. - А дзе ж больш хлопцы?

- Там начуюць.

- Вось ты, чорт яго бяры, - загаварыў Амелька ўжо зусiм развесялiўшыся, - пакiнуў ды i пайшоў. Адвага. Я б нiколi не адважыўся. Ну, iдзi дамоў, - закончыў ён цiшэй.

Мiхась паглядзеў на свае мокрыя боты, падцягнуў вышэй халявы i пайшоў паволi к лесу, а Амелька, зiрнуўшы на той бераг i апрача туману нiчога там не ўбачыўшы, палез у сваю будку.

I з таго самага моманту аж дагэтуль нiхто тут не ездзiў.

Толькi ў гадзiн восем ранiцы прыйшлося перавозiць камсамольцаў - усё суседнiх хлапцоў з свае вёскi.

Яны, паставiўшы спектакль, начавалi ў Хартонаўцы i iшлi дамоў.

Яшчэ здалёк Амельку пачулiся вясёлыя песнi i крык: