Кузьма Черный: Маленькая жанчына (на белорусском языке)

Яна стаяла адна ў гэтым жудасным пекле. Яснага дня ўжо не было. Ад дыму i пылу стаяла ноч. I вось у яе душу пачала сачыцца радасць, што стала цiха. Каленi яе згiналiся, галава хiлiлася к грудзям. Усё яе цела ныла, балела i прагнула спакою. Дарэмна яна старалася што-небудзь разгледзець навокал сябе. З трывогай яна ўспомнiла, што нават не ведае, як завуцца яе дзецi i як iх цяпер паклiкаць, каб яны абазвалiся. Яна апусцiлася на каленi, нейк бокам, i старчма галавой уткнулася ў зямлю, i нi з чым не параўнаная асалода сну ахапiла яе. Але разам з тым кожную хвiлiну яе пранiзвала пакута свядомасцi, што яна не бачыць каля сябе сваiх дзяцей. Раз-поразу яна адрывала твар ад зямлi, шпарка адкрывала вочы, бачыла змрок пылу i дыму i зноў падала ў шчасце сну. I так было многа разоў. Пасля пачаў яснець дзень, i яна з натугай, якая магла быць не пад сiлу самаму моцнаму целам i духам мужчыну, адарвалася ад сну i затапталася назад i ўперад. Ужо не было дарогi, а замест яе ямы. Не было i зялёнай абочыны. Тут ляжала шэрая зямля. Яна працёрла кулачкамi вочы i ўбачыла адарваную галаву той жанчыны, якая iшла перад ёю. У трывозе яна пачала азiрацца, дзе яе дзецi. Але бачыла толькi рукi i ногi, адарваныя ад цел, галовы i скрываўленыя косцi. I тут вочы яе спынiлiся на той малой дзяўчынцы. Дзiця было напалавiну прысыпана зямлёй, але твар быў наверсе. Ён быў чорны ад пылу i дыму. Яна падняла сваё дзiця на рукi. Яно вельмi цяжка дыхала i вачэй не расплюшчвала. I толькi цяпер яна заўважыла, што ў дзiцяцi скрываўлены ногi. Густая ад зямлi кроў цякла бесперастанку. Дванаццацiгадовая жанчына прыцiснула да сябе сваю дзяўчынку i бездапаможна азiрнулася. Хоць бы дзе жывы хто, хоць бы чалавечы голас! Ахоплепая страхам i смуткам, яна, моцна трымаючы пры сабе дзiця, пабегла полем у той бок, дзе стаяла сонца. Два разы яна спатыкнулася i два разы падала, але кожны раз утрымоўвалася на каленях, каб зберагчы тую iстоту, якуго несла на руках. I кожны раз аставалiся на палявой зямлi знакi ад яе вострых каленак. Яна ўсхватвалася i бегла далей, трымаючы ў памяцi толькi адно - туды, дзе стаiць сонца. Гэта яна цвёрда засвоiла: каб не збiцца з дарогi, трэба iсцi туды, дзе ўсходзiць сонца, трэба iсцi на ўсход, к Маскве. Так сказала ёй, умiраючы, мацi. Але цяпер было пасля паўдня. Сонца стаяла высока. З галавы яе выйшла, што трэба праверыць свой кiрунак на ўсходзе сонца. Яна ў гэтыя моманты не магла адумацца i бегла к паўднёваму сонцу, якое ва ўсiм сваiм бляску стаяла над гарачай зямлёй.

Ёй здавалася, што яна бяжыць вельмi доўга. Сэрца яе разрывала грудзi. Яна пайшла павальней. Ногi блыталiся ў траве, над якой гулi пчолы. Гарачыня цiснула яе. Яна азiрнулася i села на зямлю. Сваё дзiця яна паклала на зямлю i, пакуль аддыхвалася, не адкрывала вачэй, а як адкрыла, убачыла, што дзiця не варушыцца i не дыхае. Смерць! Яна гэта адчула ўсiм сваiм iнстынктам. Яна ўстала на ногi i доўга так стаяла. Цяпер яна з усёй яснатой думкi чакала, што хто-небудзь з'явiцца на гэтым пустым i гарачым полi. Раптам яна прыгнулася, дакранулася рукой да нежывога дзiцяцi i вельмi паволi пайшла ў той бок, куды iшла i дагэтуль - к сонцу. Многа разоў яна чула за сабой далёкiя ўзрывы, многа разоў чула дзесьцi над сабой рокат нямецкiх ненаеднiкаў, але яна нават не аглядалася, быццам нiчога i не чула. Усё iшла i iшла. Вузкая палявая дарога была перад ёю. I якраз добра - дарога вяла проста туды, дзе стаяла сонца. Яна пайшла шпарчэй. Сонца плыло к захаду. Цяпер было лягчэй iсцi, не такая была гарачыня. I яна падумала, што сонца спусцiцца яшчэ нiжэй i тады стане яшчэ лягчэй, а пасля будзе адвячорак i яна напаткае людзей i зусiм добра будзе. Яна ўскiнула твар угару, каб паглядзець, цi высока сонца. Сонца стаяла ўжо даволi нiзка, i тут яна адумалася i ўспомнiла, што не туды iдзе, куды трэба. Трэба iсцi туды, дзе сонца ўсходзiць, а яна iдзе туды, дзе сонца будзе заходзiць. Спалохана яна азiрнулася i пачала думаць: дзе ж на небе тое месца, дзе ўсходзiць сонца. Цi там, дзе на даляглядзе вiдны нейкiя дрэвы, цi там, дзе той узгорак з ветраком? I нiяк яна ўгадаць не магла. Яе агарнула думка: перачакаць тут ноч да дня i тады рушыць на першыя сонечныя праменнi. Яна зноў села на зямлю, пасля неспакойна ўстала. Непадалёку вызначалiся зараснiкi нiзкарослых дрэў i кустоў. Iх нядаўна мiнула сонца. Яна пайшла туды i ўвайшла ў цень.

Аднак жа гэта быў сапраўдны лес, i здаваўся ён здалёк нiзкiм таму, што рос у лагчыне. Тут раслi ялiны i траплялiся бярозы. I ядловец гусцiўся пад арэшнiкам. Як тут было цiха i спакойна! Здавалася, усе грымучыя навальнiцы смерцi i пакут адышлi ў нябыт. З вельмi далёку даходзiў сюды грукат нейкiх узрываў, але гэта не было над галавой, i ў гэтым было шчасце. У прагалiну памiж дрэў падала з самага нiзкага свайго захаду сонца. Дзяўчынка стаяла ў сонцы быццам ужо ў бяздум'i. Стракатая хусцiнка на яе галаве страцiла ўжо ўсе свае колеры. Гэта была анучка, брудная i скамечаная. Сукенка вiсела на гэтым дзiцяцi кавалкамi трантаў, вываляных у зямлi. Ног не было вiдно з-пад пласта пылу. Там, дзе ногi былi прабiты i абадраны аб каменнi i карчы гэтай нялюдскай дарогi, тырчалi гузы закарэлай крывi. Завостраныя плечы яе тырчалi ўгару, адно плячо трымалася вышэй за другое i раз-поразу ўздрыгвала. А твар быў учарнелы, завостраны i неспакойны. Чым больш яна стаяла тут, тым выразней сыходзiла з яго пячаць ранейшай цягавiтай упартасцi, i замест яе ажываў адчай.