А цыганы, выехаўшы за вароты, зноў загаварылi. Яны адчувалi сябе лёгка, як бы ўцёкшы ад вялiкай бяды.
Выехаўшы ў поле, адзiн падпоўз па саломе к перадку i моцна пагнаў конi па сухой, асвечанай трохi асеннiмi зорамi дарозе, а другi весела падсвiстваў у такт стуку конскiх капытоў.
Ад стогнаў хворай кабеты прачнуўся i жабрак. Ён падняў трохi голаву, высунуўшы яе з-пад халата, i паглядзеў на хату. Кабета ляжала на падлозе, Мiкiтка падсунуў ёй пад голаў нейкую вопратку, а сам пайшоў на сваё месца, сеў там i стаў кiвацца ўзад i ўперад, як бы разгадваючы трудную задачу.
Разгледзеўшы ўсё гэта, жабрак павярнуўся вачыма к сцяне, падцягнуў каленi к самай барадзе, увесь сагнуўся, скорчыўся, стараючыся нiчога не чуць, нiчога не бачыць, як можна менш займаць месца, нiкому не замiнаць i быць нi для каго незаметным.
Але заснуць ужо яму не ўдалося.
Прачнулiся пiльшчыкi. Мiкiтка ўсё кiваўся... стараўся да нечага дадумацца. Аж скура на лбе ў яго сабралася ў тры глыбокiя маршчыны.
Першым падняўся Кузьма, каб паглядзець, хто гэта i чаго стогне. Ён угледзеў кiваючагася Мiкiтку.
"Нешта некае тут ёсць", - падумаў ён i штурхануў пад бок соннага Ўласа. Той падняў голаў, з маўчлiвым запытаннем у вачах. Кузьма стаяў ужо, нагнуўшыся, над хворай.
Тое, што бачыў у яе вачах i ў рысах твару рыжы, а потым i цыганы i што навяло на першага страх, а другiх прымусiла пакiнуць сярод ночы карчму, прыняло цяпер больш выразны характар, вочы яшчэ больш падвярнулiся пад сябе.
- Зараза страшная, былi такiя здарэннi, - сказаў Мiкiтка.
Кузьма раптоўна выпрастаўся, замаргаў вачыма i цiха сказаў:
- А братачка ж... Уласка...
Улас усхвацiўся з пасцелi i падбег к Кузьме. Потым прайшоў па хаце, апусцiўшы рукi, i па выразу твару падобным стаў да рыжага. Ён яшчэ некалькi разоў прайшоў па хаце, зморшчыў лоб i тут раптам стаў на адным месцы, задзёр твар угору, падняў палец i застукаў iм сабе па носе.
- Ага, - сказаў ён нi то сумлiва, нi то весела, - ага!..
Усяго яго, як маланка, пранiзала думка, пакрыўшая сабою ўсё. I ён падышоў к Кузьме, хлопнуў яго па плячы i шапнуў:
- Бярэм манаткi i марш!
Яны стукалi ботамi, абуваючыся, званiлi пiлою, бразгалi напiльнiкамi.
- Куды вы, браткi, чаго?! - крыкнуў Мiкiтка, стаўшы на сваiм кажуху.
Было нешта такое ў яго голасе, што вызвала ў жабрака думку, што тут робiцца нешта надзвычайнае - стогнуць, бразгаюць сярод ночы, крычаць не па-людску... Ён зноў абярнуўся на хату вачыма i глянуў на вiсячую сярод хаты лямпу. Можа ён зноў лёг бы драмаць, але ўбачыў пiльшчыкаў, з клункамi за плячыма, гатовых у дарогу.
- А дзе ж цыганы? - запытаў ён нясмела.
- Уга-а-а, - адказаў Мiкiтка, - тыя ўжо чорт ведае дзе, - першымi за ўсiх уцяклi.
Жабрак узняўся з пасцелi, а Мiкiтка загрукаў кулаком у дзверы, за якiмi спалi прыехаўшыя з iм.
"Тыя ўцяклi, гэтыя збiраюцца ўцякаць; усе ўцякаюць, - падумаў жабрак, нешта нейкае ёсць. А калi ўсе ўцякаюць, то значыць, i мне трэба ўцякаць".
I ён стаў паволi адзявацца.
"Выйду я апошнiм, - думаў ён далей, - калi часам i абвiнавацяць, дык не я першы".
А ў чым яго цi каго другога з начлежнiкаў маглi абвiнавацiць, ён не знаў, ды i не стараўся высветлiць сабе. Таксама не знаў ён, чаго ён збiраецца ўцякаць - усе ўцякаюць нечага, значыць, i мне трэба. I адчуваў ён сябе так, як бы быў у чым вiнават. Але i заўсёды ён сябе так адчуваў.
З адным вялiкiм жаданнем як можна скарэй выбрацца адгэтуль пiльшчыкi рушылi з хаты. На дварэ было ўсё звычайна, так як i ва ўсякую другую ноч. Свяцiлi зоры, было холадна, у вёсцы не было нiякiх зыкаў.
I пасля таго суму i жаху, якi найшоў быў на iх у хаце, яны зразу адчулi ў сабе прылiў вясёласцi.
"Усё тое" асталося там, у хаце, гаварылi ў iх усе пачуццi, а тут "нiчога гэтага" няма, усё звычайна.
Угледзеўшы, што малодшы нешта падкладае жанчыне пад галаву, Кузьма ў нейкiм дзiкiм захапленнi закрычаў весела i моцна:
- Эй, ты там, камсамол, давай там якую-небудзь раду!
I потым, засаромеўшыся гэтае свае выхадкi, вiнавата выскачыў за вароты. Там стаяў Улас i ўсё тупаў нагамi на адным месцы.
Скрыпнулi вароты, i на вулiцу выйшаў жабрак, шэры i незаметны ў змроку.
- Слухай, ты, - сказаў яму Кузьма, - чаго ўцякаеш, спаў бы сабе там.
Жабрак нiчога не адказаў, а крута павярнуўся i пайшоў хутка ў другi бок, не аглядаючыся.
I ўсё думаў: "Скарэй бы далей адысцi, а то яшчэ дагоняць ды абвiнавацяць.. Нешта нейкае робiцца - уцякаюць, крычаць, стогнуць... Добра, што хоць выбраўся адтуль".
I нейкая буйная радасць саўсiм ахвацiла iх. Яны на хвiлiну аж прыпынiлiся сярод двара, як бы разбiраючы, дзе яны i што з iмi робiцца. I захацелася iм абодвум тады крычаць моцна або спяваць. I яны хутка пайшлi к варотам. Каля крайняга ад варот акна Кузьма прыпынiўся i глянуў скрозь асвечаную шыбу ў сярэдзiну хаты. Там, нагнуўшыся над жанчынай, стаялi ўжо ўсе трое - Мiкiтка i яго два спадарожвiкi.
Читать дальше