Александр Осипенко: Мiрная вайна (на белорусском языке)

- Прашу сесцi. Мне трэба з вамi пагаварыць. Ну-ну, сядайце, расы яшчэ няма.

Падуладныя яе голасу, мяккаму, але настойлiваму, жанчыны неахвотна селi. А яна стаяла перад iмi, i сонца асвятляла яе прыгожую постаць. Потым яна падняла руку, паправiла валасы i пачала гаварыць ў меру гучна, але не крыклiва:

- Мяне паслаў да вас пралетарыят Расеi, што скiнуў цара, выгнаў буржуяў i паноў, а iх фабрыкi i землi аддаў рабочым i сялянам. Буржуi ўсяго свету хацелi знiшчыць пралетарскую ўладу. Яны чатыры гады лезлi на нас са зброяй у руках, але iм не ўдалося вярнуць цара i старыя парадкi: пралетарыят перамог. I вось цяпер ён паслаў мяне вучыць вашых дзяцей. Пралетарыят хоча, каб усе дзецi ўмелi чытаць, пiсаць i лiчыць.

Мы ўсё смялей высоўвалiся з-за платоў, i Вера Мiкалаеўна нарэшце ўбачыла нас.

- Хадзiце сюды, дзецi, - паклiкала яна, i мы, яшчэ баючыся i чамусьцi ўпершыню саромеючыся свайго несамавiтага выгляду, нясмела падышлi да яе. Хочаце вучыцца, дзецi?

Яна запыталася адразу ва ўсiх, i таму мы прамаўчалi. Вера Мiкалаеўна адказала за нас:

- Вядома, хочаце. Вось вы, жанчыны, не ўмееце нi чытаць, нi пiсаць. Усяго баiцеся, бо цёмныя людзi. У вас, Васiлiна Захараўна, было адзiнаццаць дзяцей, а засталося трое, - гэта яна сказала да маёй мацi, i я вельмi здзiвiўся, што настаўнiца называе яе па iмю i iмю па бацьку. - А чаму яны памерлi? Бо вы iх не да ўрача, а да шаптухi насiлi.

- Бог даў, бог i ўзяў, - сказала мацi.

Настаўнiца як бы не пачула гэтых слоў.

- Вывучыцца ваш сынок, Васiлiна Захараўна, - гэта яна пра мяне сказала, i я затаiў дыханне, бо мне хацелася быць такiм, як той гарадскi фокуснiк, але Вера Мiкалаеўна дадала, - на доктара. Будзе вас лячыць, каб вы i ў семдзесят бадзёра сябе адчувалi.

Потым Вера Мiкалаеўна звярталася да кожнай жанчыны i абяцала вывучыць яе дачку або сына то на настаўнiцу, то на швачку, то на лётчыка. Нашы маткi хутка заспрачалiся, бо ўсе хацелi, каб iх дзецi мелi самую выгадную прафесiю, i нiхто не жадаў, каб сын лятаў у паднябессi, як анёл, таму што бог абавязкова раззлуецца i скiне на зямлю.

- Дык вось, жанчыны, рыхтуйце дзяцей у школу. Заўтра парты прывязуць, а паслязаўтра пачнём, - сказала яна на развiтанне.

II

У школу нас не пусцiлi. Помню, як мой бацька крычаў на мацi, прыехаўшы з поля:

- ...А вы i раты паразяўлялi. Сягоння дзед Купрыян у скiце пабываў. Старац наказаў, каб нiкога ў школу не пускалi. Усiх дзяцей на мыла варыць будуць, каб камiсаравыя жонкi былi з белымi тварамi. Во яна i стараецца...

Мы ўсё ж пабывалi ля школы. Стаiўшыся за густымi агрэставымi кустамi, глядзелi, як доўга стаяла настаўнiца на ганку, выглядаючы вучняў. Але нiхто не пайшоў, бо баялiся не скiцкага старца, якi жывы ляжаў у труне, а тых, хто хаваўся пры iм у скiце. Не дачакаўшыся вучняў, Вера Мiкалаеўна пайшла ў хату. Праз акно мы бачылi, як яна стала ля дошкi i нешта пачала пiсаць на ёй. Мы здагадалiся, што яна вучыць аднаго Цiмоха, Яўпраксiнага сына, i трохi зайздросцiлi яму, але больш злавалiся на яго - здраднiк.

Людзi заўважылi таксама, што Вера Мiкалаеўна раз у тыдзень некуды адлучаецца з вёскi. Неўзабаве нехта дазнаўся, што настаўнiца ходзiць у воласць на сходы. Гэта зноў здзiвiла ўсiх: "Жанчына ды каб парцейная. Чакай цяпер якога лiха".

Гнiлавостраўцы стаiлiся. Нас, дзяцей, не выпускалi на двор. Школа пуставала, i ўсе чакалi, што настаўнiца доўга не ўседзiць без работы, уцячэ з вёскi. А выйшла не так, як думалi.

Аднаго разу ў вёсцы паявiлiся старшыня валвыканкома Ясючэня, начальнiк часцi асобага назначэння латыш Ланге i барадаты ў пенснэ на ланцужку доктар Радзевiч.

Гнiлавостраўцы сабралiся на Яўпраксiным гуменцы. Стаялi, зняўшы шапкi, чакалi, пра што будзе гаварыць начальства.

Першыя замаразкi пачарнiлi ўжо лiстоту i траву. Затое на сугрэве асаблiва ярка чырванелi гронкi рабiны. Чырвоны колер як бы асвяжаў панылы гнiлавостраўскi пейзаж.

Чакаць давялося не доўга. Хутка з хаты паявiлiся прыезджыя, а з iмi Вера Мiкалаеўна. Камлюкаваты дзябёлы Ясючэня гаварыў мала, але людзi зразумелi, што ўпарцiцца далей нявыгадна, бо можна зарабiць штраф, калi не пусцiш дзяцей у школу. Затое другая аб'ява нарабiла шуму: Ясючэня абвясцiў, што вось тут, проста на гуменцы, усе гнiлавостраўцы павiнны прывiць воспу.

Гэта, як i курэнне, лiчылася ў гнiлавостраўцаў вялiкiм грахом. Але мне здавалася, што людзi больш баяцца не граху, а болю i ўрача. Мабыць, адчула гэта i Вера Мiкалаеўна, бо закасала рукаў блузкi i першая падышла да барадатага ўрача. За ёй зрабiў прывiўку Цiмоша i яго мацi Яўпраксiя.

Навiны адна за другой абрушвалiся на гнiлавостраўцаў. Не паспелi яны ачомацца ад прывiвак, як пранеслася чутка, што настаўнiца пайшла ў скiт. Нiхто не хацеў верыць, што яна вернецца адтуль. Але назаўтра, у панядзелак, Вера Мiкалаеўна, як i заўсёды, была ў школе. Мы пазiралi на яе з бояззю i недаверам: старыя людзi казалi, што ўсе, хто пабывае ў скiце, робяца iнакшыя. Вера Мiкалаеўна, здаецца, не пераiначылася.