Nikolay Gogol: Rojdestvo arafasidagi tun

«Bu yaramas Oksana xayolimdan sira ketmasmikin-a? Hech o‘ylamay desam ham o‘yimga kelaveradi, o‘chakishgandek yakkash o‘sha esimga keladi, xolos. Nega bunday ekan, kishi xohlamasa ham miyasiga kiraverar ekan-da? Nima balo bo‘ldi, qoplar og‘ir tortib qolibdimi? Ko‘mirdan bo‘lak yana biror narsa solinganga o‘xshaydi. E, esim qursin! Har narsa menga og‘ir ko‘rinaveradi endi, hech esimda yo‘q. Avval bir mirilik chaqani, ot taqasini bir qo‘lim bilan ikki bukaverardim, endi bir qop ko‘mirni ko‘tarolmayman-a! Yaqinda shamol essa yiqiladigan bo‘lib qolaman shekillik». Qeyin bir oz indamay turib, o‘ziga dalda bergandek, «yo‘q, men xotin kishi emasman! Uzimni hech kimga mayna. qildirib qo‘ymayman! Bunaqa qopdan o‘ntasi bo‘lsa ham ko‘taraman!» deb shovqinlab qo‘ydi. So‘ngra kerilib, ikkita polvon ko‘tarolmaydigan qoplarni orqalab oldi. Ichida shayton g‘ujanak bo‘lib o‘tirgan qopni ushlab, «buni ham olaymi, asboblarimni solib qo‘ygan edim shekillik» deb, qo‘shiq aytgancha tashqariga chiqib ketdi.

Ko‘chadagi qo‘shiq, shovqin-suron tobora avjiga miidi. Yaqin oradagi qo‘shni qishloqlardan ham bir talay odam yig‘ilib, to‘polon qilib yurganlar yana ko‘paydi. Uspirin yigitlar xo‘p yayrayaptilar. Ramazon aytib yur ganlar, gohda yoshlarning birontasi shu topda to‘qigan qo‘shiqlarni ham aytib yuborardilar. Gohda jo‘ralar orasidan birov ovozining boricha baqirib, ramazon o‘rniga ashur aytib yuborardi:

Hammalari kulishib, buni aytgan qiziqchini xursand qilardilar. Darchalar ochilib, qartaygai erlari bilai uyda qolgan kampirlarning ozg‘in qo‘llari bir bo‘lak kolbasa, yoki somsa uzatar edi. Yigit va qizlar, «mengamenga» deb talashib, to‘rvalarini tutardilar. Bir joyda yigitlar qizlarni o‘rab olishgan: qiy-chuv bo‘lib, chuvillashib, bir-biriga qor otishgan, bir-birining to‘rvasini uloq qilgan. Bir joyda qizlar bir bolani chalib, to‘rvasi bilan ag‘anatgan. Tong otguncha shu zaylda to‘polon qilib chiqadigan ko‘rinadilar ular. Tun ham ularga bo‘lishgandek izg‘irinsiz, oyning nuri qordan yana ravshan tortgandek edi.

Temirchi galalashib yurgan qizlar orasida Oksananing jarangdor tovushini eshitganday bo‘lib, qoplarini ko‘targanicha to‘xtadi. Paylari titrab, orqasidagi qoplarni yerga tashlab yuborgan edi, qopning tagida o‘tirgan munshi og‘riqdan voy-voylab yubordi, da’voshining hiqichog‘i tutib, ovozining boricha hiqillab yubordi. Temirchi yelkasidagi yengil qopi bilan Oksananing ovozi kelgan qizlar to‘pi kegidan galalashib borayotgan yigitlarga qo‘shilib ketaverdi.

«Shahlo ko‘zi o‘tdek yonib malikaga o‘xshab turgan ul ekan! Barno bir yigit unga bir narsalar so‘zlayapti. Qiziq gap aytayotgan bo‘lsa kerak, qiz kulib turibdi. Ammo u doim kulgani-kulgan-ku!» Temirchi o‘zi ham bilmay, beixtiyor birdan hammani oralab o‘tib, uning qoshiga borib turdi.

Vakulani jinni qilg‘uday bo‘lgan boyagi masxaraomuz kulgi bilan: «E Vakula, shu yerdamisan! Salom! Xo‘sh! Ramazon aytib nima yig‘ding? Qoping muncha kichkina! Malikaning oyog‘idagi kavushni keltirdingmi, keltirsang senga tegaman!» dedi sho‘x qiz va kulganicha qizlarga qo‘shilib qochib ketdi.

Temirchi qoqqan qoziqday qadalib turib qoldi, «Io‘q, endi toqatim qolmadi…» dedi chidolmay. «E, xu» doyim, nega muncha chiroylig-a, qurg‘ur. Qarashi, so‘zi, har bir qilig‘i o‘rtantiradi-ya! Urtantiradi. Hech toqatim qolmadi! Endi biryog‘liq qilmasam bo‘lmaydi. Ulib ketganim yaxshi, muzni yorib suvga cho‘kaman, nomim o‘chsin!»

Keyin dadil bo‘lib, ildam-ildam yurib, qizlar to‘pi ga yetib oldi. So‘ngra Oksanaga yaqinlashib, qat’iy ohangda «xayr, Oksana! Endi ko‘nglingga yoqqan boshqasini top, boshqa kimni xohlasang ahmoq qilaver, lekin. meni bu dunyoda endi ko‘rolmaysan!» dedi.

Barno qiz taajjublanganday hayron bo‘lib qoldi, bir so‘z aytmoqchi bo‘ldi, lekin temirchi qo‘lini siltab, chopganicha ketib qoldi.

Uning chopib ketayotganini ko‘rgan bolalar, «Vakula» qayoqqa!» deb orqasidan qichqirib qoldilar.

Temirchi ularga: «Xush qolinglar, og‘aynilar! Xudo xohlasa narigi dunyoda ko‘rishamiz, ammo bu dunyoda endi birga o‘ynamoq nasib bo‘lmas. Xayr, yomon ishlarimni eslamanglar! Qondrat otamizga ayting, gunohkor arvohimga duoi-fotiha qilsin, dunyoning ishlari bilan ovora bo‘lib, aziz-avliyolarga sig‘inmadim, sham yoqmadim. Sandig‘imda nimaiki bisot bo‘lsa cherkovga xudoyi qildim! Alvido!» deb javob qaytardi.

Temirchi shunday deb, orqasida qopi bilan yana chopib ketaverdi.

Yigitlar orqasidan:

— Aqldan ozibdi shekillik, — deb qolaverdilar.

Ko‘chadan o‘tib borayotgan xudojo‘y kampir:

— Xudo uribdi, temirchi o‘zini qanday osganini borib hammaga aytay! — deb o‘zicha g‘o‘ldirab ketdi.

Vakula bir necha ko‘chadan yugurib o‘tib, dam olgani to‘xtadi. «Hammasi barbod bo‘lgandek qayoqqa chopib ketayotibman o‘zim, — deb o‘yladi u, — izlay, zaporojyeli Mechkay. Patsyukka borib maslahat qilib ko‘ray, uni, jami jinlar bilan tanish, har qanday mushkulni oson qilarmish, deydilar-ku! Mayli, borib ko‘ray, bari bir o‘lim kishisiman!» Qopda haligacha qimirlamasdan jim yotgan shayton bu gapni eshitib suyunganidan qop ichida o‘ynay boshladi. Ammo temirchi qopga o‘zim tegib qimirlatib yubordim shekilli deb, qopni bir mushtlab, silkitdi-da, Mechkay Patsyuknikiga qarab ketdi.

Patsyuk Mechkay bir zamonlar zaporojye kazaklaridan bo‘lganligi to‘g‘ri. Ammo uyoqdan haydalganmi yoki o‘zi qochib kelganmi, buni hech kim bilmas edi. Dikanka qishlog‘iga kelib turib qolganiga allaqancha, o‘n yilmi, balki o‘n besh yilmi bo‘lgan. Avval xuddi zaporojyelikning o‘zi edi, hech ishlamas, kunning uch qismini uyqu bilan o‘tqazar, olti o‘roqchining ovqatini yer, bir ko‘targanda salkam bir chelak araq ichar edi. Buncha ovqatning joylashadigan o‘rni ham bor edi, chunki bo‘yi pastroq bo‘lsa ham, eniga xiyla katta edi. Kiygan cholvorining kengligi shunchalik ediki, har qancha katta qadam tashlasa ham, oyog‘i sira ko‘rinmas, yurganda vino solinadigan bochka yurib ketayotganga o‘xshardi. Shu tufayli MecHKay laqabini olgan bo‘lsa ham ajab emas. Qishloqqa kelganiga uch-to‘rt kun bo‘lar-bo‘lmas folbinligi hammaga mashhur bo‘ldi. Birov betob bo‘lsa, darrov zoguni chaqirtirar edi; kelib shivirlab bir duo o‘qisa, har qanday dard tuzalib ketar edi. Nafsi buzuq zodagonlardan birontasiga baliqning qiltanog‘i tiqilib qolsa, Patsyuk boplab bir musht urganda qiltanoq zodagonning tomog‘iga hech eiyon-zahmat yetkazmasdan joyini topib ketardi. Lekin so‘nggi vaqtlarda u kam ko‘rinadigan bo‘lib qolgan edi. Buning sababi dangasaligi bo‘lsa ham ajab emas, ammo yildan-yilga eshikka sig‘maydigan bo‘lib borayotganligidan bo‘lsa ham ehtimol. Uning o‘zi eshikka chiqmasdi-yu, jamoa ahllaridan kimning unga ishi tushib qolsa, o‘zi borar edi.

Temirchi qo‘rqa-pisa eshikni ochib qarasa, Patsyuk chordana qurib o‘tiribdi, oldida kichkina bochkacha, bochkacha ustida tovoqda tuppa oshi; tovoqni atayin og‘ziga to‘g‘rilab baland qilib qo‘yibdi. Qo‘lini aslo qimirlatmasdav, boshini andak engashtirib tovoqdan ho‘plab ichar, gohda tuppani tishi bilan tishlab olar edi.

Vakula buni ko‘rib, «bunisi Chubdan ham battar yalqov ekan. Chub-ku, ovqatini qoshiq bilan yeydi-ya, bu qo‘lini ko‘targisi ham kelmaydi!» — deb qo‘ydi ichida.

Patsyuk tuppa oshi bilan ovora bo‘lsa kerak, ostona- dan o‘tar-o‘tmas engashib salom bergan temirchining kelganini payqamadi.

Vakula yana salom berib:

— Huzuringga iltimos bilan keldim! — dedi.

Xo‘ppasemiz Patsyuk boshini ko‘tarib qarab qo‘ydi-da.