Антуан Сент-Экзюпери - Ваенны лётчык

Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну ад Бога, прапаведавала і ганараванне самога сябе, гэта значыць — ганараванне Чалавека цераз самога сябе.

Я разумею, нарэшце, чаму любоў да бога ўсклала на людзей адказнасць адных перад другімі і надзяліла іх галоўнай вартасцю — Надзеяй. Бо кожнага чалавека яна ператварала ў Пасланца аднаго і таго ж Бога, у рукі кожнага аддавала выратаванне ўсіх. I ніхто не меў права на роспач, бо кожны быў вестуном некага болей велічнага, чым ён сам. Роспач была раўназначна адмаўленню Бога ў самім сабе. Абавязак Надзеі можна было б выказаць так: «Значыць, ты надаеш сабе такое вялікае значэнне? Колькі самаздаво-ленасці ў тваёй роспачы!»

Мая духоўная культура, маючы правы на спадчыну ад Бога, зрабіла кожнага адказным за ўсіх людзей і ўсіх людзей — адказнымі за кожнага. Асоба павінна ахвяраваць сабой дзеля выратавання калектыву, але справа тут зусім не ў элементарнай матэматыцы. Уся справа ў павазе да Чалавека цераз асобу. Гэта праўда, веліч маёй духоўнай культуры ў тым, што сто шахцёраў будуць рызыкаваць сваім жыццём дзеля выратавання аднаго засыпанага ў шахце таварыша. Бо яны ратуюць Чалавека.

Толькі цяпер я разумею, што значыць свабода. Гэта свабода дрэва расці ў сілавым полі свайго зернейка. Яна — сукупнасць умоў узыходжання Чалавека. Яна падобная на спадарожны вецер. Толькі дзякуючы ветру паруснік свабодны ў адкрытым моры.

Чалавек, выхаваны ў гэтых правілах, меў бы сілу дрэва-волата. Якую б пространь мог бы ён ахапіць сваімі каранямі. Якія чалавечыя вартасці мог бы ён увабраць у сябе, каб яны ўсквітнелі на сонцы!

Але я ўсё скасаваў. Я прамантачыў спадчыну. Я дазволіў зруйнаваць паняцце Чалавека.

Аднак, каб уратаваць гэты культ Уладара, сузіранага праз паасобныя асобы, і высокую годнасць чалавечых адносін, заснаваных на гэтым кульце, мая духоўная культура затраціла шмат сілы і творчага натхнення. Усе намаганні Гуманізму былі скіраваны да гэтай мэты. Гуманізм абраў сабе выключную місію — растлумачыць і ўвекавечыць прымат Чалавека над асо-бай. Гуманізм прапаведаваў Чалавека.

Але як толькі справа заходзіць пра Чалавека, наша мова апынаецца ў бяссіллі. Чалавек — гэта нешта іншае, чым людзі. Пра храм немагчыма сказаць нічога істотнага, калі гаварыць пра адны камяні. Немагчыма нічога істотнага сказаць і пра Чалавека, калі спрабаваць акрэсліць яго толькі якасцямі людзей. Пагэтаму гуманізм заведама ішоў па шляху, які вёў яго ў тупік. Гуманізм намагаўся вывесці паняцце Чалавека з дапамогай лагічных і маральных аргументаў і гэткім чынам укараніць яго ў свядомасці людзей.

Ніякае вуснае тлумачэнне ніколі не заменіць назірання. Адзінства Сутнасці немагчыма перадаць словамі. Калі б я захацеў абудзіць любоў да айчыны ці да маёнтка ў людзей, духоўнай культуры якіх такая любоў была б невядомая, я не меў бы ніякіх довадаў, кааб усхваляваць іх сэрцы. Маёнтак — гэта палі, лугі і статкі. Прызначэнне кожнай з гэтых частак і ўсіх разам — прыносіць прыбытак. Аднак любому маёнтку ўласціва нешта такое, што ўнікае пры разглядзе складаных яго элементаў: ёсць жа такія землеўласнікі, што гатовыя дайсці да галечы, толькі б уратаваць любімы маёнтак. Гэтае нешта якраз і надае асаблівую каштоўнасць усяму, што складае маёнтак, надзяляе іх дзівоснымі якасцямі. I вось яны робяцца статкамі гэтага маёнтка, лугамі гэтага маёнтка, палямі гэтага маёнтка…

Гэтак і чалавек робіцца чалавекам сваёй айчыны, свайго рамяства, сваёй духоўнай культуры, свайго веравызнання. Але каб сцвярджаць, што ты неаддзельны ад такіх сутнасцей, неабходна спачатку стварыць іх у самім сабе. Таму, у каго няма пачуцця радзімы, нельга ўнушыць яго ніякай казанню. Стварыць у сабе Сутнасць, якую ты называеш сваёй, можна толькі пры дапамозе дзеяння. Сутнасць належыць не сферы мовы, а сферы дзеяння. Наш Гуманізм не браў пад увагу дзеянне. Яго намаганні аказаліся марныя.

Самае важнае дзеянне атрымала сваю назву. I назва гэта — ахвяраванне.

Ахвяраванне не азначае ні беззваротнай страты нечага свайго ўласнага, ні пакаяння. Перш за ўсё, яно — дзеянне. Аддаванне сябе Сутнасці, ад якой, як ты лічыш, ты неаддзельны. Толькі той зразумее, пгго такое маёнтак, хто ахвяруе яму частку самога сябе, хто будзе змагацца за яго ўратаванне, не шкадаваць сваіх сіл для таго, каб ён стаў яшчэ лепшы. Тады да яго прыходзіць любоў да маёнтка. Маёнтак — гэта не сума прыбытку, было б памылкай меркаваць гэтак. Маёнтак — гэта сума прынесеных дароў.