Лонг - Пастушыная гiсторыя пра Дафнiса i Хлою (на белорусском языке)

...Хлоя купае Дафнiса... - Удзельнiкi пахавання абавязкова пасля мылiся, каб ачысцiцца ад дакранання да нябожчыка.

КНIГА ДРУГАЯ

Нацiсь - прылада для выцiскання соку, звычайна каменная (або драўляная) з адтокам. Некалькi чалавек, трымаючыся за адпаведны шост або прыробленыя да яго петлi цi кольцы пад музыку i спевы - каб спарней працавалася - тапталi нагамi прынесены ў кашах спелы вiнаград. Сок пасля пералiвалi, як апiсваецца тут у Лонга, у драўляныя бочкi, якiя ўкопвалi ў зямлю (апроч бочак ужывалi i вялiкiя глiняныя збаны або мяхi). Бочкi з сярэдзiны i звонку былi пакрытыя смалою. Прастаяўшы з восенi да вясны, пры частым памешваннi, ачышчэннi ад шумавiння, вiно, як усякае натуральнае, мела прыкладна 13 градусаў. П'ючы, грэкi яго разводзiлi вадою ў прапорцыi дзве часткi вiна на тры часткi вады, але часам i не прытрымлiвалiся гэтага ў залежнасцi ад гатунку вiна i трываласцi бяседнiкаў. Рабам прызначалася вiно паўторна выцiснутае - з вiнаградных жамерынаў.

У антычныя часы вiно шырока ўжывалася як пiтво для лепшай страўнасцi, а таксама ў культавых i лячэбных мэтах.

...вылiвалi ў ахвяру малака... - каб улесцiць багоў, грэкi лiчылi, што павiнны дзялiцца з iмi часткаю свайго набытку, а таму рабiлi ахвяраваннi багам i ўзлiваннi - з вiна, цi малака, цi вады з малаком, цi алею.

Пры кожным банкеце напачатку ў гонар бога ўзлiвалi неразведзенага вiна. Пасля з кожнага кубка ўзлiвалася таксама некалькi кропляў у гонар таго цi iншага бога. Рабiлi ўзлiванне таксама пры адыходзе, звычайна ў гонар Гермеса, бога дарог, - нешта на ўзор беларускага развiтальнага тоста - "на рукавiцы".

Фiлет - ад грэцкага слова "фiлео" - "люблю, кахаю".

...нi лебедзь, калi ён стары, як я... - Старажытныя грэкi лiчылi, што лебедзь пяе адзiн раз у жыццi: прадчуваючы смерць, ён узнiмаецца ўгору i пяе найпрыгажэйшую з песень. Адсюль i выраз "лебядзiная песня" - апошнi найбольш значны твор.

Кронас - паводле старажытнагрэцкай мiфалогii, сын Урана (Неба) i Геi (Зямлi), якi, скiнуўшы бацьку, запанаваў над светам; бацька i папярэднiк Дзеўса (гл. заўвагу).

Амарылiс - у перакладзе значыць "чырвоная лiлея".

Эхо - у старажытнагрэцкай мiфалогii чорная нiмфа, увасабленне рэха, што чуваць у гарах i цяснiнах.

Паводле аднае версii, самааддана i без узаемнасцi закахалася ў Нарцыса, сына рачнога бога, уся высахла i зрабiлася нявiднаю, ад яе астаўся адзiн голас.

Паводле другое версii, раўнiвая Гера, расшукваючы сярод нiмфаў свайго памаўзлiвага мужа, была затрымана доўгiмi размовамi Эхо i, раззлаваўшыся, жорстка пакарала яе за гэта - тая перастала гаварыць i магла толькi паўтараць канчаткi сказаных у яе прысутнасцi слоў. Яшчэ адну версiю мiфа пра Эхо гл. кн.III, раздзел 23.

Метымнейуы - жыхары Метымны, найбольшага пасля Мiтылены горада на выспе Лесбасе.

...карабель жа ваяводы вёў дэльфiн... - У старажытных грэкаў былi пашыраны павер'i пра дальфiнаў як разумных iстот, што спагадаюць людзям на моры, засцерагаюць iх перад бураю, паказваюць iм дарогу i г.д.

...зрабiўшы з зялёнага лiсця ложа... - Старажытныя грэкi банкетавалi не седзячы, а лежачы на баку.

...прапяяў яму адзiн сiцылiйскi казапас... - Згадка пра сiцылiйскага пастуха невыпадковая: старажытнагрэцкая iдылiчная паэзiя якраз i ўзнiкла ў Сiцылii.

КНIГА ТРЭЦЯЯ

...нi нават скiфскi снег... - Землi на поўнач ад Чорнага мора, якiя насялялi скiфы, у антычнай лiтаратуры служылi за прыклад марозных i снежных краёў.

...злавесныя птушкi... - старажытны грэк жыў увесь час сярод вешчых знакаў. Конь захроп па дарозе ў горад, скрыпнуў адметна воз цi мацней падзьмуў вецер i г.д. - усё нешта наперад казала яму пра тое, што мела адбыцца.

Было больш за дзесятак розных вiдаў варажбы: алектрыямантыя (як паводзяць куры пры ядзе), iхтыямантыя (як плаваюць у вадзе рыбы), пiрамантыя (як гарыць агонь), гiдрамантыя (як цячэ вада), кледанамантыя (якiя мiжвольныя рухi ў чалавека, у якiм вуху зазвiнела, як ён чхнуў), хiрамантыя i г.д. Сярод iх цi не першае месца займала арнiтамантыя - варажба па палёце птушак.

Ужо з'яўленне тых цi iншых птушак было для старажытнага грэка добрым або лiхiм знакам, бо птушкi, асаблiва драпежныя, неслi людзям волю багоў. Арол Дзеўсаву, ястраб, крумкач - Апалонаву, варона, сава, чайка, чапля - Афiнiну, дзяцел - Арэсаву. Разабрацца ў прарочых складанасцях мог толькi спецыяльны варажбiт. Стаўшы тварам на поўнач, ён сачыў, з якога боку падляталi птушкi. З правага боку - вяшчалi спагаду багоў, з левага - iх непрыхiльнасць. Мелi значэнне не толькi кiрунак, але вышыня, хуткасць лёту, уклад ног, крык (умелы варажбiт мог адрознiць шэсцьдзесят чатыры адценнi крыку крумкача), i з усяго гэтага выводзiлася канчатковае меркаванне.