Adam Mickiewicz - Dziady, część III

teraz – czyli po upadku powstania listopadowego. [przypis redakcyjny]

Duchy nocne… Duch z lewej strony – duchy złe, szatańskie. [przypis redakcyjny]

minstrel – wędrowny śpiewak. [przypis edytorski]

Ty, co bliźnich katujesz – więzień ma na myśli swego prześladowcę, Senatora. [przypis redakcyjny]

Ja śpiewak – więzień jest poetą. W tym i w wielu innych miejscach widzimy, że Mickiewicz użycza bohaterowi Dziadów rysów swej własnej osobowości. [przypis redakcyjny]

D. O. M. – napis łaciński: Deo Optimo Maximo (w skrócie, jak na nagrobkach) – «Bogu Najlepszemu, Największemu. Gustaw zmarł 1823 1 listopada. – Tu narodził się Konrad 1823 1 listopada». – Gustaw, zrozpaczony kochanek z cz. IV, przeistacza się w więzieniu w Konrada, bojownika sprawy narodowej. [przypis redakcyjny]

Osobom występującym w sc. I nadał poeta rysy biograficzne, a częściowo nawet imiona lub nazwiska swych kolegów, towarzyszy więzienia. [przypis redakcyjny]

runt – nocna inspekcja wart. [przypis redakcyjny]

nowicjat – okres przygotowania do życia zakonnego. [przypis edytorski]

merynosy – rasa owiec. [przypis edytorski]

Myśląc, że już zajeżdża feldjeger ze dzwonkiem. Feldjegry, czyli strzelcy polni cesarscy, są rodzajem żandarmów: polują szczególnie na osoby rządowi podejrzane, jeżdżą pospolicie w kibitkach, to jest wózkach drewnianych bez resorów i żelaza, wąskich, płaskich i z przodu wyższych niż z tyłu. Byron wspomina o tych wozach w swoim Don Juanie . Feldjeger przybywa pospolicie w nocy, porywa podejrzaną osobę, nie mówiąc nigdy, gdzie ją powiezie. Kibitka opatrzona jest dzwonkiem pocztowym. Kto nie był w Litwie, z trudnością wystawi sobie przestrach, jaki panuje w każdym domie, u którego wrót odezwie się dzwonek pocztowy. [przypis autorski]

chiromanta – osoba potrafiąca wróżyć z linii papilarnych dłoni. [przypis edytorski]

infant (z fr.) – dziecko; najczęściej w ten sposób określano dziecko królewskie, następcę tronu, dlatego też słowo to użyte na określenie mającego się narodzić potomka jednego z więźniów, nadaje całej wypowiedzi charakter ironiczny. [przypis edytorski]

koza – więzienie. [przypis edytorski]

Pytał raz Litwin, nie wiem, diabła czy Pińczuka . Nazywa lud w Litwie Pińczukami obywateli błotnistych okolic Pińska. [przypis autorski]

Tylko łyknie powietrza i wnet się podchmieli . Więźniowie, którzy długo byli w zamknięciu, wychodząc na świeże powietrze doświadczają pewnego rodzaju upojenia. [przypis autorski]

dońcom – chodzi o kozaków zw. dońskimi (tereny ich osiedlenia w Imperium Rosyjskim leżały nad Donem na Ukrainie), którzy tworzyli doborową kawalerię wojska ros. [przypis edytorski]

caru – gwarowa (z ros.) forma wołacza: carze. [przypis redakcyjny]

W Litwie zły to znak płakać we dniu inkrutowin . Nazywają inkrutowinami uroczystość, którą gospodarz obchodzi, wnosząc się do nowego mieszkania. [przypis autorski]

niewidomy – niewidoczny. [przypis redakcyjny]

bajkę Goreckiego – poniżej Żegota przytacza treść bajki Diabeł i zboże Antoniego Goreckiego (1787–1861), poety i bajkopisarza, uczestnika kampanii napoleońskich, a następnie powstania listopadowego; z Mickiewiczem zaprzyjaźnił się już na emigracji, później jeszcze połączyły ich również więzy rodzinne (syn Goreckiego, Tadeusz, poślubił Marię Mickiewiczównę). [przypis edytorski]

z północą – z zasadami, którymi kieruje się mocarstwo północne, carat rosyjski. [przypis redakcyjny]

patent sodalisa – dokument członkowstwa w sodalicji mariańskiej (por. łac. sodalicium , towarzystwo, bractwo, związek), tj. bractwa, którego członkowie oddają szczególną cześć Najświętszej Marii Pannie (pierwsze takie związki zaczęły powstawać w XVI w.). [przypis edytorski]

Vivat Polonus, unus defensor Mariae (łac.) – Niech żyje Polak, jedyny obrońca Marii – przygoda, jak się zdaje, oparta o wydarzenie rzeczywiste. Opowiedział je uczestnik tamtych walk Adam Amilkar Kosiński pod tym właśnie łacińskim tytułem w jednym ze swych Opowiadań żołnierskich (Lipsk 1845). [przypis redakcyjny]

mina – (z franc.) kopalnia. [przypis redakcyjny]

Paleń – hr. Piotr Pahlen (1746–1826) minister rosyjski, organizator spisku, który doprowadził do zamordowania cara Pawła I (1801). [przypis redakcyjny]

szarfa dla cara – szarfą, stanowiącą dekorację munduru carskiego, udusili spiskowcy cara Pawła. [przypis redakcyjny]

księga sybillińska – wg legendy zawierała przepowiednie wieszczki Sybilli. [przypis edytorski]