Махмуд Самандаров - Шаҳар муҳитида инновацион биноларни шакллантириш асослари. Ўқув қўлланма

ХХ аср меъморчилигида. табиий муҳит билан меъморчиликни шакллантиришда янги йўналиш мавжуд – органик архитектура, биринчи марта шакллантирилди

– йилларда сохталаштирилган америкалик архитектор Л. Салливан томонидан, уларни функция ва шаклнинг мувофиқлиги сифатида белгилаган, у ўша пайтда ҳукмрон бўлган эклектизмдан ажралиб туриш учун уни архитектура ҳақидаги асарларида ишлатган. Л. Салливаннинг ғоялари унинг шогирди Ф. Л. Райт томонидан ишлаб чиқилган. Ф. Л. Райт концепциясининг асоси классик архитектурада унинг алоҳида қисмларини алоҳида ажратиб кўрсатишга қарши бўлган меъморий маконнинг узлуксизлиги ғояси эди.

Табиатга битилган бино, унинг ички мазмунидан келиб чиқадиган ташқи кўриниши, шаклнинг анъанавий қонуниятларини рад этиш – «органик меъморчилик» тушунчаси билан белгиланиши мумкин бўлган меъморий тилининг ўзига хос хусусиятлари.

Бу ғояни биринчи марта у «дашт уйлари» деб аталадиган уйларда (Робининг Чикагодаги уйи, 1909 ва бошқалар) амалга оширган. Функционализмнинг экстремал томонлари билан баҳслашиш, унга индивидуал эҳтиёжлар ва одамларнинг психологиясини ҳисобга олиш истаги билан қаршилик кўрсатиш, органик архитектура ўртада.

20-аср етакчи йўналишларидан бирига айланади. Ушбу тенденциянинг ёрқин мисоли «Шаршара устидаги вилла» (1937), Ф. Л. Райт томонидан қурилган. Ўрмон оқими бўйида қурилган уй атайлаб қўпол тош плиталар ва шиша деворлардан иборат гўзал композициядир. Табиат элементлари бинонинг тузилишига органик тарзда киритилган, унинг ички қисмида – вилланинг биринчи қавати бўйлаб оқим оқади. «Шаршарада» – бу лойиҳа, ХХ асрнинг рамзи. Бино ландшафтнинг ажралмас қисми, у билан боғлиқ элементдир.

Шаршара устидаги вилла

Турар-жой биноси тузилишидаги инқилобий инқилоб,

Ф. Л. Райт томонидан амалга оширилган, архитектурада кенг тарқалди. Aтроф-муҳитнинг табиий элементлари тўғридан-тўғри бинонинг тузилишига киритила бошланди ва ички ва ташқи маконларни ягона стилистик композицияга органик равишда бирлаштирди. Ф. Л. Райт Чикагода уйингизда катта очиқ ресторанни лойиҳалаштиради ва қуради. Бу вақтда унга Қўшма Штатларда музей қуриш таклиф қилинди. Aввалига у рад этди, лекин кейин у лойиҳани яратди.

Сулаймон Р. Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи, 1937 йилда Гуггенхайм жамғармаси ташкил этилганидан бери дунёдаги энг машҳур замонавий санъат коллекцияларидан бири. Музей асосчиси филантроп С. Гуггенхаймдир. 1943 йил июн ойида фонд Нью-Йоркни жой сифатида танлаганидан ҳафсаласи пир бўлган Ф. Л. Райтга янги музей биносини қуришни топширди. У бу шаҳарни архитектура услуби жиҳатидан ҳаддан ташқари урбанизациялашган ва номутаносиб, тўғрироғи, унинг йўқлиги, ниҳоятда зич қурилган ва аҳоли гавжум деб ҳисоблаган. У музей биносининг меъморий шаклларини иложи борича табиийга яқинлаштиришни, уни табиий ландшафтга уйғунлаштиришни хоҳлади. Бироқ, Ф. Л. Райт Гуггенхаймни ишонтира олмади. Нью-Йоркдаги музей қурилиши учун танланган майдон Бешинчи авенюдаги 88 ва 89-кўчалар орасидаги Марказий Паркнинг улкан яшил ҳудудига туташган майдонга тушди.

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Гуггенхайм музейи – Қўшма Штатлардаги Санъат музейи

Бинони яратиб, Ф. Л. Райт анъанавий музейдан узоқлашди қўшни биноларни кўздан кечираётган меҳмонлар худди шу тарзда қайтишга мажбур бўлган қурилмалар. Гуггенхайм музейида томошабинлар биринчи навбатда лифтни юқори қаватга олиб чиқадилар, сўнгра спирал рампадан тушадилар ва кўргазма билан танишадилар. Узунлиги 400 м бўлган атриумга олти қаватли заллар, шунингдек, 1992 йилда асосий бинога бириктирилган қанотнинг янги бинолари туташган. Ташқи томондан, музей тескари пирамидал минорага ўхшайди. Ушбу бино 20-аср меъморчилигининг энг ёрқин асарларидан бири ҳисобланади.

Музей қурилиши 1959-йилда, С. Гуггенхайм ва Ф.Л.Райтлар ҳаёт йўқлигида якунланган. Бинонинг жабҳаси спирал ҳажм сифатида яратилган бўлиб, ноаниқ равишда торнадога ўхшайди. 3 м баландликдаги панжара қисмлари бинонинг рамкасини ташкил қилади. Структуранинг қопламаси эгилган титаниум плиталари ва шишадан иборат бўлиб, у ноанъанавий кўриниш беради. Музейнинг жойлашуви алоҳида эътиборга лойиқдир. Бинода бир хил хоналар йўқ. Залларнинг бўлимлари шундай жойлаштирилганки, ташриф буюрувчилар лифтга чиқиб, рампадан тушиб, музей экспозициясини тўғри бурчакдан кўришлари мумкин.