— Значыць, вам гэта падыходзіць, мадам?
— Трэба думаць, што так, — нядбайна адказала мадам Сюрмюля.
— Вядома, для вас гэта ўсяго толькі катух на гарышчы, — сказала Марта, усё больш губляючыся.
— У гэтым, як вы сказалі, катуху на гарышчы я не змагу нават захоўваць вадкія кансервы, бо зімой яны замерзнуць і папсуюцца, — адказала мадам Сюрмюля.
Яна замаўчала і ўладарна ткнула пальцам, паказваючы Розе на павуцінне. Памалу Марта рабілася больш ветлівай і баязлівай. За гэты катух на гарышчы кансьержка з пяцьдзесят чацвёртага давала ёй дваццаць тысяч, нават Мало далі б дзесяць. Гульня прайграная. Не разлічыла. Толькі бедныя плацяць вялікую цану за трушчобы. А што яна атрымае ад гэтай, якой пятнаццаць квадратных метраў пад склад — усяго толькі дробная ўдача і якая, заняўшы памяшканне, можа даць, колькі пажадае? Яе заўсёды абдурвалі, і Марта добра ведала, што ніколі нічога не атрымаеш ад гэтых людзей, якія разглядаюць сваё становішча як права на прывілеі і лічаць дастатковым кінуць якую-небудзь прынаду, а потым робяць незадаволены выгляд, каб паказаць, што нічога вам не вінаватыя, а ўзнагароду за вашу паслугу падаюць вам як міласціну. Вось і цяпер. Ключ круціўся на пальцы мадам Сюрмюля, якая нават не міргнуўшы прамармытала, сунучы кончыкамі пальцаў у хуценька раскрыты кулак Марты, якая сама сагнулася папалам, складзеную ў чатыры купюру:
— Ну, я ўдзячная вам... Ну, ну, так заведзена. Я толькі папрашу вас глядзець, што за людзі падымаюцца наверх. Гэтыя дзверы ў мансардах вельмі ненадзейныя, і мне б не хацелася, каб гэтым скарысталіся і пакралі мой тавар. Мая пошта ў вас? Нешта позна яе сёння прынеслі.
Факт надзіва рэдкі, для мадам Сюрмюля не было лістоў, толькі газета. І яшчэ два праспекты, якія яна не спяшаючыся разарвала, прашаптаўшы:
— Прынамсі, не будзе рахункаў.
І, палічыўшы справу скончанай, яна пальцам разарвала абгортачную стужку на газеце і, адставіўшы яе сантыметраў на шэсцьдзесят з-за сваёй дальназоркасці, стала чытаць крымінальную хроніку. Пры гэтым яна не пераставала адным вокам сачыць за Розай, якая рана ці позна стане гераіняй каментарыя наконт згубных вынікаў сентыментальных памылак і сумніўных сувязей.
— Яшчэ адна незамужняя маці задушыла сваё дзіця, — сказала яна з абурэннем.
Але Марта нічэга не чула. Яна ўжо неслася ўніз, пралятаючы цэлыя пралёты, як лавіна, уся чырвоная. З языка гатовы быў сарвацца выдатны набор мацюкоў. Лютасць так распірала яе, што яна здавалася яшчэ таўсцейшай. Пяцьсот франкаў, гэтая карга асмелілася даць ёй пяцьсот франкаў. Вось тая, чыё імя яна будзе згадваць у сваіх малітвах, і няхай не здзіўляецца, калі аднойчы з ёй здарыцца непрыемная гісторыя. Пяцьсот франкаў! Страта грошай, якіх ёй недадалі, была балючай, асабліва цяпер, калі яны былі пільна патрэбныя, але не такой балючай, як прыніжэнне ад таго, што яна дала сябе так недарэчна ашукаць, ды яшчэ і апусцілася да ролі супольніцы. Сама не свая, яна камечыла пошту, замест таго каб засоўваць яе пад дзверы. Яна кацілася ўніз і, што было дзіўна, клялася, што ўсё зразумела, што цяпер стане сапраўднай сцервай, што ўсе яны пачуюць ад яе пару ласкавых і першая гэтая сімулянтка Эмілі, яна ў яе паскача, яшчэ як. Як ураган, уляцела яна ў сваю будку.
— Ну што? — пачула яна знаёмы, прасеяны праз густыя вусы голас.
Эмілі з малой плёскаліся на кухні. Адрыен ужо вярнуўся. Ён наразаў такім жа бяскрыўдным з выгляду, як і сам, нажом кавалачкі хлеба і клаў на іх сардзіны. Кубік хлеба, кавалачак сардзіны. І ён не сварыўся, хоць нічога больш не было. Яшчэ кубік хлеба і яшчэ кавалачак сардзіны. Ад яго бязвіннасці рабілася моташна.
— Пяцьсот старых франкаў, — закрычала Марта, — ты разумееш? Бакалейшчыца дала мне аднаго Гюго*.
* На старых пяцісотфранкавых білетах быў змешчаны партрэт Гюго.
— Я ж табе казаў...
Ён не скончыў фразы, але яго лоб наморшчыўся; яму не ўдалося падчапіць дзюбкай нажа галаву сардзіны. І сапраўдная Марта, якая не падала духам у цяжкія часы, адчула, што яе асуджаюць, і сказала тое, што гняло яе душу.
— Пяцьсот франкаў за подласць! — прастагнала яна.
— Няма чаго скардзіцца, для нас і гэта грошы, — сказаў Адрыен.
Марта ўздыхнула і замаўчала. На словы яна таксама была небагатая.
— Для нас канечне, — паўтарыла яна, перакананая.
Гэта подласць заўжды адчувае сябе камфортна, а такім, як яны, маленькім людзям даводзіцца ісці па гэтым паскудным жыцці пехатой. Яе вочы палагаднелі. Вось, скажам, Адрыен, яго шлях усыпаны дыямантамі.
Читать дальше