Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 561: « Principia demonstrandi appellantur praemissae syllogismorum, qui in demonstratione concatenantur, vel ex notione subjecti derivatae, vel aliunde adscitae».
Ibid. § 498.
Wolff Ch. Psychologia empirica. § 495–496.
Ibid. § 490. Ср.: Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 663. Так же: Wolff Ch. Psychologia empirica. § 434, 435.
Meier G. F. Vernunftlehre. § 234. «Manche Erkenntniss können wir ohne Erfahrung beweisen, allein wir können ohne Erfahrung keine Erkenntniss erlangen».
Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 664: « Experiri dicimur, quicquid ad perceptiones nostras attenti cognoscimus. Ipsa vero horum cognitio, quae sola attentione, ad perceptiones nostras patent, experientia vocatur». § 665: «Quoniam nonnisi singularia percipimus, experientia singularium est. – Universalia nimirum non experimur, etsi eorum cognitionem ab iis, quae experimur, derivemus»… Cp.: Wolff Ch. Vernünftige Gedanken von Gott usf. S. 5.
Wolff Ch. Psychologia empirica. § 24.
Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 43.
Wolff Ch. Ont. § 227: « Ens singulare, sive Individuum , esse illud, quod omnimode determinatum est». Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 74. Новые примеры здесь еще больше запутывают вопрос, это – примеры числового выражения алгебраической формулы. Ср.: Meier G. F. Metaphysik. § 140. – Пример такой же запутанности в определении индивидуальности представляет в современной философии теория Риккерта, для которого индивидуальное также является то многообразием интуиции, то определенным предметом.
Wolff Ch. Ont. § 229: «Principium individuationis est omnimoda determinatio eorum, quae enti actu insunt» § 228: «Per principium individuationis intelligitur ratio suffciens intrinseca individui. Scholasticis idem venit nomine Haecceitatis. Quamobrem per principium individuationis intelligitur, cur ens aliquod sit singulare ». Cp.: Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 75. Wolff Ch. Vernünfftige Gedancken von Gott usw. § 179 ff.
Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 113: « notio singularis, quae rem singularem seu individuum repraesentat», § 114: « terminus singularis, qui individuum signifcat».
Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 241: « Judicium singulare est, cujus subjectum est individuum. Hinc propositio singularis est, cujus subjectum est terminus singularis, seu individuum determinatum». § 352: « Syllogismus proprius appellatur, qui constat ex propositionibus propriis». (§ 351: «Propositiones singulares, in quibus praedicatum est subjecto singulari proprium, dicuntur propositiones propriae ».)
Wolff Ch. Psychologia empirica. § 319: « Cognitio singularis dicitur, quae universalis non est, aut, si mavis, quae constat notionibus individuorum». § 320: «Quoniam facta hominum atque naturae, quae actu contingunt vel olim contigere, omnimode determinata, adeoque individua sunt; factorum tam hominum quam naturae actu contingentium cognitio singularis est. – Facta hominum et naturae recensentur in historia; illa quidem in historia simpliciter sic dicta, haec vero in historia naturali. Cognitionem adeo singularem historia nobis offert.
Wolff Ch. Psychologia empirica. § 498.
D. Pr. § 4: «Еа, quae sunt, vel funt, sua non destituuntur ratione, unde intelligitur, cur sint, vel fant». Meier G. F. Mеtaphysik. § 33: «Allein bey allen Dingen, die wir erfahren, zeigt uns auch die Erfahrung, dass ein Grund da sey, ob wir gleich denselben nicht allemal durch die Erfahrung entdecken».
D. Pr. § 10: «Si per experientiam stabiliuntur ea, ex quibus aliorum, quae sunt atque funt, vel feri possunt, ratio reddi potest; cognitio historica philosophicae fundamentum praebet».
См. выше С. 152–153. Как в эмпирическом познании можно прийти к ratio, так точно познание рационального возможно эмпирически. Например, Вольф говорит об историческом познании философского познания и математического. Ср.: D. Pr. § 8, 15, 50.
Ср.: Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 697.
Ср. сказанное выше: С. 174.
Wolff Ch. Philosophia rationalis sive Logica etc. § 746. Так как все же Вольф не провел различия между историческим и эмпирическим, а оно есть, то в другом месте (D. Pr. § 111 n.) он так разъясняет понятие эмпирической психологии, что она должна пониматься шире «истории», она «не есть часть истории», говорит он. Эмпирическая психология для Вольфа – объяснительная наука, только ее объяснение, как явствует из мыслей, развитых в тексте, есть объяснение апостериорное. Само определение ее указывает на это: Psychologia empirica est scientia stabiliendi principia per experientiam, unde ratio redditur eorum, quae in anima humana funt. Wolff Ch. Psychologia empirica. § 1. Поэтому, встречающуюся иногда интерпретацию отношения психологии эмпирической и рациональной у Вольфа, как «психологии описательной» и «объяснительной» приходится признать поверхностной. На самом деле, это разделение есть разделение «возможности» и «действительности»: Psychologia empirica говорит о том, quae in anima humana funt, Psychologia rationalis – о том, quae per animam humanam possibilia sunt.
См. автобиографию Вольфа: Christian Wolffs eigene Lebensbeschreibung / hrsg. von H. Wuttke. Lpz., 1841. S. 141. Лучшее из известных мне противопоставлений основных тенденций философии Вольфа и Лейбница находится у С. С. Гогоцкого. С. Г. Критическое обозрение сочинения М. Троицкого: «Немецкая психология» и т. д. 2-е изд. Киев, 1877. С. 40–44. Ср.: Гогоцкий С. С. Философия XVII и XVIII веков. Вып. I. Киев, 1878. С. 30 и сл.
Читать дальше
Конец ознакомительного отрывка
Купить книгу