Сяргей Чыгрын - Беларуская Беласточчына

Сям’я беларускага святара Баляслава Пачопкі апынулася ў Польшчы пасля ягонай смерці (памёр 26 снежня 1940 года). Як толькі не стала гаспадара, у сям’і ўзнік страх, што хутка ўсіх могуць вывесці ў Сібір. Таму аднойчы ноччу Пачопкі таемна і назаўсёды пакінула вёску Бабровічы Івацэвіцкага раёна, дзе яны жылі. Жонка Баляслава Пачопкі —Марцыяна з дзецьмі спачатку выехала на Віленшчыну, а па вайне — у Польшчу. Яна пражыла 79 гадоў і памерла ў Беластоку ў 1972 годзе.

Дарэчы, у жніўні 2006 года ўнук Баляслава Пачопкі разам са сваёй дачкой Даротай і сястрой Даротай Андрышук, а таксама іншымі сваякамі, наведалі Беларусь. Яны пабывалі ў Івацэвіцкім раёне — на магіле слыннага беларускага ўніяцкага святара Баляслава Пачопкі ў Целяханах і ў тых мясцінах, дзе ён жыў і вёў душпастырскую працу. “Спадзяюся, што яшчэ шмат разоў мне ўдасца туды прыехаць. І мы дажывем, калі выезд у Беларусь не будзе звязаны са шматлікімі складанасцямі”, — піша ў пісьме Баляслаў Якуб Пачопка.

Магіла беларускага святара на целяханскіх могілках была знойдзена толькі праз 60 гадоў. Восенню 2004 года там адбылося асвячэнне помніка а.Баляславу Пачопку. Помнік з дрэва, з выяваю уваскрослага Пана, зрабіў мастак з Баранавіч Мікола Колас.

Вучоба і творчая дзейнасць

Беларускі грэка-каталіцкі святар, публіцыст, выдавец, паэт, педагог Баляслаў Пачопка нарадзіўся ў 1884 годзе ў засценку Уляны недалёка ад Вільні ў дваранскай сям’і Антона Пачопкі. Быў ахрышчаны ў Рукойненскім парафіяльным рымска-каталіцкім касцёле ў якім у сакавіку 1840 годзе хрысціўся Францішак Багушэвіч.

Восенню 1905 года Баляслаў Пачопка быў залічаны выхаванцам Віленскай духоўнай каталіцкай семінарыі. Правучыўся там два гады і ў чэрвені 1907 года пакінуў семінарыю. І толькі ў 1920-х гадах ён завочна скончыў духоўную грэка-каталіцкую семінарыю ў Львове.

У студзені ў 1913 года ў Вільні пачынае выходзіць на беларуская мове лацінкай штотыднёвая грамадска-палітычная, літаратурна-мастацкая і рэлігійна-асветная каталіцкая газета нацыянальна-дэмакратычнага кірунку “Беларус” (“Belarus”). Яна адразу атрымала папскае благаслаўленне, што ўзвышала маральны аўтарытэт “Беларуса” у вачах духоўных і свецкіх чытачоў. Рэдактарамі-выдаўцамі спачатку быў Антон Быкоўскі, а пасля Баляслаў Пачопка. Газета была даволі разнастайнай. Яна друкавала вершы, аповесці, апавяданні, нарысы, песні, паданні, апісвала народныя гульні, каталіцкі касцёльны каляндар, сялянскія парады, артыкулы на эканамічныя, гістарычныя і палітычныя тэмы, казанні святароў на тэмы маралі і педагогікі, жыціі святых, малітвы і г.д. На яе старонках свае творы друкавалі Алесь Гарун, Андрэй Зязюля, Гальяш Леўчык, Казімір Сваяк, Альберт Паўловіч і іншыя творцы. З газетай шчыра сябравалі прадстаўнікі беларускага каталіцтва Аляксандр Астрамовіч, Генрык Бэта, Язэп Рэшаць, Адам Станкевіч, Кастусь Стаповіч, Люцыян Хведзька.

Рэдагуючы газету, Баляслаў Пачопка запланаваў пры ёй і выданне бібліятэчкі “Беларуса”. Праўда, на ўсё не хапала фінансаў, але на дапамогу прыйшла княгіня Магдалена Радзівіл, якая шчыра вітала і газету, і бібліятэчку. Княгіня шчодра фінансавала беларускае газету і кнігі бібліятэчкі. Але летам 1915 года выданне “Беларуса” было спынена з-за ваенных падзеяў Першай сусветнай вайны. Але за час выпуску “Беларуса” выйшлі з друку 9 кніг бібліятэчкі. Сярод гэтых кніг былі і беларускамоўныя выданні лацінкай Баляслава Пачопкі. У 1914 годзе асобнымі кніжкамі выходзяць ягоныя “Мятавыя лісточкі” накладам 2000 асобнікаў, а ў 1915 годзе — “Чалавек на вышыні сваёй годнасці” накладам 1000 асобнікаў, потым — “Бог з намі. Беларускі малітоўнік” накладам 3000 асобнікаў, а таксама “Жыццё св. п. папежа Піуса Х” Аляксандра Ельскага ў перакладзе Баляслава Пачопкі. У 1916 годзе газета “Гоман” выдае працу беларускага святара, якая называецца “Святы Езафат Кунцэвіч”, а ў 1932 годзе свет пабачыць яшчэ адна кніга а.Пачопкі пад назовам “Як вучыць жыць і верыць св.Хрыстова Паўсюдная Царква”.

Першыя спробы ўнармаваць беларускі правапіс рабіліся, звычайна ў межах нарматыўнай граматыкі, яшчэ да Браніслава Тарашкевіча — на пачатку ХХ стагоддзя Эдвардам Будзькам, Антонам Луцкевічам, Янкам Станкевічам, Рудольфам Абіхтам, а таксама Баляславам Пачопкам. Менавіта Баляслаў Пачопка ў 1918 годзе выдае лацінкай першую “Граматыку беларускай мовы”. Вядома, яна была яшчэ недасканалай, неўнармаванай, няпоўнай. Але яна была першай, яна паклала пачатак замацавання асновы беларускай літаратурнай мовы ды стала пачаткам устанаўлення хоць яшчэ і недасканалага правапісу. Што пазней зрабіў Браніслаў Тарашкевіч, які падсумаваў практыку пісьмовае мовы тае пары, а яго граматыка адыграла вядучую ролю ў развіцці беларускай літаратурнай мовы, стантартызацыі беларускага правапісу. Магчыма, не без дапамогі першай граматыкі Баляслава Пачопкі.