Сяргей Чыгрын - Пакліканыя на родны парог

У савецкі час пра Міколу Шкялёнка ўспаміналася, як пра аднаго з актывістаў “белорусских буржуазных националистов – злейших врагов белорусского народа”(Л.Цанава. Всенародная партизанская война в Белоруссии против фашистских захватчиков. Мн.,1951. С.642-836), ці сярод “заўзятых паклёпнікаў і прайдзісветаў, якія рэдагавалі і выдавалі ў Мінску розныя фашысцкія газеты і часопісы, былі перакладчыкамі і прапагандыстамі ў апараце Кубэ”(В.Раманоўскі. Саўдзельнікі ў злачынствах. Мн., 1964. С.80.).

Сёння ў беларускай гістарыяграфіі імя Міколы Шкялёнка зусім не ўспамінаецца. Але ніхто і ніколі не зможа выкрасліць Міколу Шкялёнка з гісторыі нашай Бацькаўшчыны, якую ён адкрываў дзеля сваіх нашчадкаў, за волю якой змагаўся і аддаў сваё жыццё.

Беларускі юрыст, гісторык, публіцыст, культурны і палітычны дзеяч Мікола Шкялёнак нарадзіўся ў 1899 годзе ў вёсцы Пякоціна Міёрскага раёна Віцебскай вобласці. Бацька яго Восіп і маці Аляксандра мелі каля трыццаці гектараў прыватнай зямлі, трымалі двое коней, сем кароў, авечак, свіней. Уласнымі сіламі ўсё гэта даглядзець яны не маглі, таму наймалі парабкаў.

У іх сям’і, акрамя Міколы, было яшчэ двое сыноў – Пётр (1902-1977) і Павел (1903-1928?). Але добрую адукацыю Восіп і Аляксандра Шкялёнкі змаглі даць толькі старэйшаму сыну Міколу.

У 1932 годзе ён скончыў юрыдычны факультэт Віленскага універсітэта па спецыяльнасці адвакат. У час вучобы прымаў актыўны ўдзел у беларускім маладзёжным руху. Ён з’яўляўся сябрам Беларускага студэнцкага саюза(БСС), які існаваў пры Віленскім універсітэце. А 26 кастрычніка 1926 на агульным сходзе БСС яго выбіраюць старшынёю, а таксама прызначаюць рэдактарам “Студэнцкай думкі” – перыядычнага органа Беларускага студэнцкага руху.

На пачатку 1930-х гадоў Мікола Шкялёнак працуе адвакатам у Вільні, з’яўляецца сябрам Беларускага навуковага таварыства(БНТ). А 12 лютага 1939 года яго выбіраюць сакратаром таварыства. Гісторык актыўна выступае з рэфератамі, прысвечанымі мінуўшчыне Беларусі. Чытае лекцыі сярод актывістаў Беларускага студэнцкага “Таварыства прыяцеляў Беларусаведы”, з’яўляецца сябрам рэдкалегіі часопіса “Калосьсе”. Друкуе свае гістарычныя артыкулы ў “Запісах Беларускага Навуковага Таварыства”, у некаторых заходнебеларускіх часопісах. У гэты час з-пад пяра таленавітага гісторыка выходзяць яго выдатныя працы: “У трохсотыя ўгодкі смерці Вялікага канцлера Льва Сапегі”(1933), “Копныя суды”(1932), “Падзел гісторыі Беларусі на перыёды”(1938), “Культурнае рабства”(1939) і іншыя. Тагачасныя беларускія крытыкі даволі станоўча ацэньвалі яго гістарычныя артыкулы і выступленні. Так, напрыклад, Сяргей Паўловіч у другім нумары часопіса “Беларускі летапіс” за 1938 год пісаў: “Асаблівую ўвагу заслугоўвае артыкул гр.М.Шкялёнка: “Падзел гісторыі Беларусі на пэрыёды”. Дасюль у гісторыі Беларусі адзначалі такіе пэрыёды: полацкі, літоўска-беларускі, польскі і расейскі, ня лічучы апошняга 20-годзьдзя. Гр. Шкялёнак паддае крытыцы гэты падзел і, выходзячы з пагляду, што падставай для падзелу на пэрыёды павінны быць ня вонкавыя “пераломныя” моманты ў палітычнай сувязі ці прыналежнасьці да таго ці іншага гаспадарства, а глыбейшыя перамены ў суцэльнасці палітычнага, соцыяльнага і культурнага жыцьця народу, прапануе падзяліць гісторыю Беларусі на наступныя тры пэрыёды: 1). Пэрыёд асобных гаспадарстваў ад IX да паловы ХIII ст., 2). Пэрыёд суцэльнае гаспадарсьцьвеннасьці ад паловы ХIII да канца ХVII ст. і да апошняга часу. З гэтых, першыя два пэрыёды абыймаюць Беларусь незалежную, з тэй розьніцай, што ў першым пэрыёдзе незалежнасьць беларускага народу існавала пры нястачы суцэльнага гаспадарства.

Такая трактоўка пытаньня зьяўляецца новай і арыгінальнай у беларускай гістарычнай навуцы, і работа гр. Шкялёнка павінна легчы ў выснову далейшых студыяў нашых гісторыкаў...”.

Акрамя культурна-асветніцкай дзейнасці, Мікола Шкялёнак актыўна займаўся і палітыкай. Дзесьці ў 30-х гадах ён служыць у Польскім Войску. Праўда, пра гэта нідзе не згадваецца, акрамя што ва ўспамінах Юліяны Вітан-Дубейкаўскай: “У нашай хаце на Падгорнай (маецца на ўвазе ў Вільні — С.Ч.) знайшлі прыпынак і мая сям’я (братавая з дачкой і ўнучкай), і добрыя прыяцелі. Мілым госцем быў прафесар Вацлаў Іваноўскі, як і праўнік Мікола Шкялёнак, які вярнуўся з войска ў Вільню, але ня мог жыць у сваёй жонкі, бо там яго ўжо шукалі, гэтак ён хаваўся ў нас. Ягоная жонка, зь якой я была ў вялікай прыязьні, яго наведвала. Потым ён уцёк у Нямеччыну” (Ю. Вітан-Дубейкаўская. Мае ўспаміны. Вільня. 1994. С.19).